پدیده چراغ گاز
تصور کنید کسی که به او اهمیت می‌دهید، مانند یک شریک عاطفی، دوست یا یکی از اعضای خانواده، به آرامی حس واقعیت شما را از بین می‌برد. در علم روانشناسی به این حالت، پدیده چراغ گاز می‌گویند. این پدیده، نوعی سوءاستفادهٔ عاطفی است که شامل دستکاری فرد برای زیر سوال بردن سلامت عقل یا واقعیت خودش می‌شود. این رفتار می‌تواند به سلامت روان و عزت نفس فرد آسیب جدی وارد کند.
افراد گس لایت برخی از حرف‌هایی که گفته‌اند را انکار می‌کنند؛ در حالی که شما آن حرف‌ها را به طور واضح به خاطر می‌آورید. آن‌ها وقایع را وارونه جلوه می‌دهند تا شما را فردی عکس‌العمل‌گرا نشان دهند و یا احساسات شما را بی‌اهمیت جلوه دهند. آن‌ها حتی ممکن است «مدرکی» جعلی بسازند تا باعث شوند حافظهٔ خودتان را زیر سوال ببرید. در این مطلب از کلینیک مشاوره آنلاین روانشناسی سفیران آگاهی، بیشتر با پدیده چراغ گاز آشنا خواهید شد.
پدیده چراغ گاز را چگونه تشخیص دهیم؟
برای اینکه بهتر با گس لایتینگ آشنا شوید، سه مثال زیر را بخوانید تا متوجه شوید افراد گس لایت با شما چگونه رفتار می‌کنند:
شما ناراحتی خود را از رفتار یک دوست یا پارتنر و یا یکی از اعضای خانواده‌تان بیان می‌کنید. آن فرد، ناراحتی شما را وارونه جلوه می‌دهد و می‌گوید که شما بیش از حد حساس هستید. حتی ممکن است حرفهای او تأثیر زیادی رو اطرافیان داشته باشد و دیگران هم با او همسو شوند. در این حالت، شما شروع به تردید در احساسات خود می‌کنید.
یکی از والدین دائماً هوش فرزند خود را مورد انتقاد قرار می‌دهد و او را «کند» یا «فراموشکار» خطاب می‌کند، حتی زمانی که عملکرد خوبی دارد. کودک شروع به تردید در توانایی‌های خود می‌کند.
به شریک عاطفی خود می‌گویید به یاد می‌آورید که عطر مورد علاقه‌تان را به او قرض داده‌اید. او به شدت آن را انکار می‌کند و شما را فراموشکار و پرخاشگر خطاب می‌کند. شما شروع به جستجوی عطر می‌کنید و حافظهٔ خود را زیر سؤال می‌برید.
گس لایتینگ چگونه اتفاق می‌افتد؟
پدیده چراغ گاز یک شبه اتفاق نمی‌افتد. این پدیده، یک فرآیند کند و موذیانه است که در آن فرد آزار دهنده به طور ظریفی اعتماد شما را به درک خودتان از بین می‌برد. اغلب، افراد گس لایت سعی می‌کنند شما را از دوستان و خانواده‌ای که ممکن است فریبکاری آن‌ها را ببینند، منزوی کنند. این کار باعث می‌شود شما بیشتر به آن‌ها وابسته شوید و کمتر به دنبال کمک باشید.
در اینجا برخی از تاکتیک‌های رایج مورد استفاده توسط افراد گس لایت آورده شده است:
- انکار: آن‌ها ممکن است انکار کنند که چیزی را که شما به یاد می‌آورید، گفته‌اند؛ حتی زمانی که شما مدرک واضحی دارید.
- کم اهمیت جلوه دادن: چنین افرادی، احساسات و تجربیات شما را کم اهمیت جلوه می‌دهند یا آن‌ها را نادیده می‌گیرند.
- سرزنش کردن شما: این افراد، موقعیت را وارونه جلوه می‌دهند تا شما را فردی دیوانه یا عکس‌العمل‌گرا نشان دهند.
- دروغ گفتن: آن‌ها ممکن است صریحاً به شما دروغ بگویند و باعث شوند به هیچ‌کدام از حرف‌هایشان اعتماد نکنید.
- جدا کردن شما از دیگران: آن‌ها سعی می‌کنند شما را از دوستان و خانواده‌تان دور کنند تا وابستگی بیشتری به خودشان پیدا کنید.
چگونه از خود در برابر گس لایتینگ محافظت کنیم؟
اگر فکر می‌کنید قربانی پدیده چراغ گاز هستید، در اینجا کارهایی را ذکر کرده‌ایم که می‌توانید انجام دهید:
به حس درونی خود اعتماد کنید
اگر احساس می‌کنید چیزی درست نیست، احتمالاً همینطور است. به شهود خود توجه کنید.
همه چیز را مستند کنید
سوابقی از تعاملات خود با فرد گس لایت را نگه دارید؛ از جمله تاریخ، زمان و گفت‌وگویی که بین شما رخ داده است.
با کسی که به او اعتماد دارید صحبت کنید
با یک دوست، یکی از اعضای خانواده، درمانگر یا مشاور در مورد آنچه اتفاق می‌افتد صحبت کنید.
برای خود مرز تعیین کنید
از اینکه به فرد گس لایت «نه» بگویید، نترسید. شما لایق احترام هستید.
به دنبال کمک حرفهای باشید
یک درمانگر می‌تواند به شما در درک موقعیت، ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای و بازسازی عزت نفس کمک کند.
پدیده چراغ گاز چگونه درمان می‌شود؟
با گذشت زمان، پدیده چراغ گاز می‌تواند عزت نفس شما را از بین ببرد، باعث شود عقل خود را زیر سؤال ببرید و احساس اضطراب و سردرگمی داشته باشید. حتی ممکن است شما شروع کنید به زیر سؤال بردن قضاوت و واقعیت خود.
به طور کلی، درک این نکته مهم است که نوع خاصی از درمان به نام «درمان پدیده چراغ گاز» وجود ندارد. این پدیده، نوعی سوءاستفادهٔ عاطفی است و بیشتر از افراد گس لایت، قربانیان آن‌ها به دنبال درمان هستند. درمان قربانیان گس لایتینگ بر روی بهبود آسیب‌های ناشی از این سوءاستفاده تمرکز دارد.
فراموش نکنید که ایجاد یک سیستم حمایتی قوی از دوستان، خانواده یا یک درمانگر مورد اعتماد برای بهبودی از گس لایتینگ بسیار مهم است. در ادامه، برخی از رویکردهای رایج برای کمک به افرادی که قربانی پدیده چراغ گاز شده‌اند، آورده شده است.
طرحواره درمانی
طرحواره درمانی می‌تواند به طور خاص مفید باشد. این نوع درمان بر شناسایی و رسیدگی به تجربیات اولیه در دوران کودکی تمرکز دارد. تجربیاتی که ممکن است فرد را بیشتر در معرض پدیده چراغ گاز قرار دهد. با درک و شناخت طرحواره‌های اولیهٔ ناسازگار (الگوهای منفی)، قربانیان می‌توانند یاد بگیرند که از آن‌ها رها شوند و روابط سالم‌تری را بسازند.
درمان شناختی/رفتاری (CBT)
درمان شناختی/رفتاری به شناسایی الگوهای فکری و باورهای منفی‌ای که پدیده چراغ گاز می‌تواند القا کند، کمک می‌کند و آن‌ها را به چالش می‌کشد. این نوع درمان، قربانیان را به ابزارهایی برای مقابله با فریبکاری عاطفی و ایجاد الگوهای فکری سالم‌تر مجهز می‌کند.
درمان حمایتی
این نوع درمان فضایی امن برای قربانی ایجاد می‌کند تا تجربیات و احساسات خود را بیان کند. درمانگر، احساسات او را تأیید می‌کند و به او کمک می‌کند تا اعتماد خود را به درک و برداشت‌هایش بازسازی کند.
درمان تروما
در برخی موارد، پدیده چراغ گاز می‌تواند نوعی ترومای عاطفی ایجاد کند. درمان تروما می‌تواند به قربانیان در پردازش درد عاطفی و ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای برای برخورد با محرک‌های آینده کمک کند.
درمان فردی و زوج درمانی
درمان را می‌توان به صورت فردی یا به شکل زوج درمانی انجام داد. انتخاب نوع آن، بستگی به شرایط دارد. اگر فرد گس لایت مایل به شرکت در جلسات درمان و پذیرش مسئولیت اعمال خود باشد، استفاده از مشاوره روابط عاطفی در قالب زوج درمانی بسیار مفید است. با این حال، اولویت دادن به امنیت قربانی مهم است و ممکن است درمان فردی بهترین مسیر در قدم‌های اولیه باشد.
مشاوره آنلاین روانشناسی
اگر فردی هستید که در معرض پدیده چراغ گاز هستید و فرد گس لایت (شریک عاطفی یا یکی از اعضای خانواده) برای شما محدودیت‌های زیادی ایجاد کرده است که نمی‌توانید به صورت حضوری به روانشناس مراجعه کنید، می‌توانید از گزینه‌های مشاوره آنلاین استفاده کنید.
مشاوره آنلاین روانشناسی این امکان را به شما می‌دهد که به راحتی به یک روانشناس و مشاور حاذق دسترسی داشته باشید. اگر خارج از ایران زندگی می‌کنید، می‌توانید از طریق سایت سفیران آگاهی از روانشناسان این کلینیک، مشاورهٔ آنلاین دریافت کنید. متخصصان سفیران اگاهی، سال‌هاست که در زمینهٔ ارائهٔ مشاوره به ایرانیان خارج از کشور فعالیت می‌کنند.
سوالات متداول
چگونه می‌توانم بفهمم که قربانی گس لایتینگ شده‌ام؟
اگر کسی به طور مداوم احساسات شما را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد، وقایع را وارونه نشان می‌دهد و باعث می‌شود در حافظه یا قضاوت خود شک کنید، ممکن است قربانی گس لایتینگ باشید.
چرا افراد گس لایتینگ انجام می‌دهند؟
افراد گس لایتینگ معمولاً به دلیل نیاز به کنترل و قدرت این کار را انجام می‌دهند. این رفتار می‌تواند از مشکلات روانی آن‌ها ناشی شود.
چگونه از خودم در برابر گس لایتینگ محافظت کنم؟
اعتماد به حس درونی، مستندسازی تعاملات، صحبت با افراد مورد اعتماد، تعیین مرزها و گرفتن کمک حرفهای می‌تواند به شما کمک کند.
آیا گس لایتینگ تنها در روابط عاشقانه اتفاق می‌افتد؟
خیر، گس لایتینگ می‌تواند در هر نوع رابطه‌ای، از جمله روابط خانوادگی، دوستی و کاری رخ دهد.
گس لایتینگ چه تأثیری بر سلامت روان دارد؟
این پدیده می‌تواند باعث کاهش عزت نفس، اضطراب، سردرگمی و شک به سلامت عقل و حافظهٔ خود شود.
