در دنیای امروز، مشاوره و درمانهای روانشناختی نقش حیاتی در بهبود سلامت روانی افراد دارند. از آنجا که مشکلات روانی و احساسی تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی افراد میگذارند، استفاده از روشهای درمانی مناسب و مؤثر برای کمک به فرد در این مسیر ضروری است. رویکردهای درمانی متنوعی وجود دارند که هر یک با روشها و تکنیکهای خاص خود به حل مشکلات روانی و عاطفی میپردازند. همه رویکردهای درمانی روانشناسی، ابزارهایی برای رسیدن به تغییرات مثبت در زندگی افراد هستند. در این مقاله، به بررسی انواع رویکرد درمانی در مشاوره خواهیم پرداخت تا با شناخت دقیقتر این روشها، بتوانیم به انتخاب مناسبترین رویکرد برای هر فرد کمک کنیم.
انواع رویکرد درمان در روانشناسی
مشاوره و درمانهای روانشناختی ابزارهای مهمی برای کمک به افراد در مواجهه با چالشها و مشکلات روانی هستند. هر رویکرد درمانی، بر اساس اصول و مفاهیم خاص خود، به درمان مشکلات روانی و ارتقاء سلامت روان میپردازد. در ادامه به معرفی ۱۷ رویکرد درمانی در مشاوره خواهیم پرداخت و نحوه عملکرد هر کدام را بررسی میکنیم:
۱. رویکرد درمان شناختی-رفتاری (CBT)
متداولترین رویکرد درمانی در مشاوره رویکرد شناختی-رفتاری (CBT) است. این رویکرد بر تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی و مخرب تمرکز دارد. در این روش، افراد یاد میگیرند که افکار خود را شناسایی کرده و آنها را به شیوهای منطقی و سازنده تغییر دهند تا رفتارها و واکنشهای عاطفی بهبود یابند. CBT بهویژه برای درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری مؤثر است و معمولاً یک درمان کوتاهمدت و هدفمند است.
۲. رویکرد درمان شناختی-تحلیلی
رویکرد درمان شناختی-تحلیلی ترکیبی از اصول درمان شناختی و روانتحلیلی است که به بررسی الگوهای فکری و ناخودآگاه فرد میپردازد. در این روش، درمانگر به شناسایی و تحلیل ریشههای عمیق مشکلات روانی فرد، از جمله تجربیات گذشته و روابط بین فردی، کمک میکند. هدف این درمان، تغییر باورها و الگوهای منفی ذهنی است تا فرد بتواند به شیوهای سالمتر و مؤثرتر با چالشهای زندگی روبرو شود.

۳. رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) به افراد کمک میکند تا با پذیرش احساسات و افکار منفی خود روبرو شوند و از درگیری با آنها خودداری کنند. این روش بر پذیرش کامل وضعیت ذهنی فرد، بدون قضاوت تأکید دارد و به جای تلاش برای تغییر افکار منفی، بر تعهد به ارزشها و اهداف شخصی فرد برای ایجاد تغییرات معنادار در زندگی تمرکز میکند. هدف ACT افزایش انعطافپذیری روانی و ارتقاء کیفیت زندگی است.
۴. رویکرد رفتاردرمانی
یک رویکرد درمانی در مشاوره که بسیار مؤثر است، رویکر رفتاردرمانی است. این رویکرد بر تغییر رفتارهای نادرست و مشکلساز فرد تمرکز دارد. این روش از تکنیکهایی مانند شرطیسازی، تقویت مثبت و منفی برای کاهش یا تغییر رفتارهای غیرمنطقی و ناسازگار استفاده میکند. رفتاردرمانی به افراد کمک میکند تا رفتارهای خود را شناسایی کرده و به شیوهای مثبت و مؤثر تغییر دهند. این رویکرد برای درمان اختلالات اضطرابی، فوبیاها و سایر اختلالات رفتاری بسیار مفید است.

۵. رویکرد رفتاری دیالکتیکی (DBT)
رویکرد رفتاری دیالکتیکی (DBT) ترکیبی از درمان شناختی-رفتاری و پذیرش است که بهویژه برای درمان اختلالات شخصیتی مرزی و مشکلات عاطفی شدید طراحی شده است. این روش به افراد کمک میکند تا تعادلی بین پذیرش احساسات و تغییر رفتارهای نادرست خود برقرار کنند. DBT بر تقویت مهارتهای مدیریت هیجان، حل مشکلات و بهبود روابط بین فردی تأکید دارد و در نهایت به فرد کمک میکند تا زندگی با کیفیتتری داشته باشد.
۶. رویکرد شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)
رویکرد شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی (MBCT) ترکیبی از درمان شناختی و تکنیکهای ذهنآگاهی است. این روش به افراد کمک میکند تا آگاهی بیشتری از افکار، احساسات و رفتارهای خود پیدا کنند و از الگوهای فکری منفی که ممکن است منجر به افسردگی یا اضطراب شوند، دوری کنند. هدف اصلی MBCT پیشگیری از بازگشت افسردگی و بهبود تابآوری روانی از طریق تمرینهای ذهنآگاهی و تغییر الگوهای شناختی منفی است.
۷. رویکرد طرحواره درمانی
رویکرد طرحواره درمانی یک رویکرد درمانی در مشاوره و روانشناسی است که مشکلات را از ریشه حل میکند. به این معنی که این رویکرد به بررسی و تغییر الگوهای عمیق و ماندگار ذهنی (طرحوارهها) میپردازد که در دوران کودکی شکل گرفته و بر رفتارها، احساسات و روابط فرد تأثیر میگذارند. این روش به مراجعان کمک میکند تا این الگوهای منفی را شناسایی کرده و تغییر دهند، بهویژه در درمان اختلالات شخصیتی و مشکلات عاطفی عمیق. طرحواره درمانی ترکیبی از تکنیکهای شناختی، رفتاری و روانتحلیلی است که به افراد برای بهبود خودآگاهی و تغییر الگوهای رفتاری کمک میکند.
۸. رویکرد درمانی متمرکز بر شفقت
رویکرد درمانی متمرکز بر شفقت (CFT) بر پرورش شفقت نسبت به خود و دیگران تمرکز دارد. در این روش، مراجعان یاد میگیرند که بهجای قضاوت یا سرزنش خود، با احساسات منفی خود به شیوهای مهربانانه و پذیرنده برخورد کنند. این رویکرد به افراد کمک میکند تا از حالتهای ذهنی و عاطفی منفی مانند شرم، گناه و اضطراب رهایی یابند و در نهایت به بهبود سلامت روان و روابط اجتماعیشان دست یابند.
۹. روانکاوی
روانکاوی یک رویکرد درمانی در مشاوره است که بر بررسی ناخودآگاه فرد و تأثیر تجربیات گذشته، بهویژه دوران کودکی، بر رفتارها و افکار فعلی او تمرکز دارد. این روش بر تحلیل احساسات، افکار و تمایلات ناخودآگاه فرد از طریق تکنیکهایی مانند تداعی آزاد و تحلیل رؤیاها استوار است. روانکاوی به فرد کمک میکند تا ریشه مشکلات روانی خود را شناسایی کرده و از طریق درک بهتر آنها، به بهبود و تغییرات روانی دست یابد.
۱۰. رویکرد روان درمانی پویشی کوتاه مدت
رویکرد رواندرمانی پویشی کوتاهمدت (STDP) یک درمان متمرکز و کوتاهمدت است که بر کشف و حل تعارضات ناخودآگاه روانی فرد تمرکز دارد. در این روش، درمانگر به مراجع کمک میکند تا الگوهای رفتاری و هیجانی قدیمی که ریشه در تجربیات گذشته دارند را شناسایی کند. هدف این درمان، تسهیل فرایند خودآگاهی و تغییرات عاطفی است تا فرد بتواند با مشکلات روانی خود به شیوهای مؤثرتر برخورد کند.
۱۱. رویکرد درمان بین فردی
رویکرد درمان بین فردی (IPT) بر ارتباطات و روابط اجتماعی فرد تمرکز دارد و هدف آن بهبود مهارتهای ارتباطی و حل مشکلات در روابط بین فردی است. در این درمان، مشکلات روانی بهویژه افسردگی و اضطراب، بهعنوان نتیجهای از اختلالات در روابط شخصی و اجتماعی شناسایی میشوند. درمانگر به مراجع کمک میکند تا مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کرده و تعارضات و مشکلات موجود در روابطش را حل کند.

۱۲. رویکردهای درمان اگزیستانسیال یا درمان وجودی
رویکردهای درمان اگزیستانسیال یا درمان وجودی بر کشف معنا و هدف زندگی تأکید دارند و به افراد کمک میکنند تا با سؤالهای بنیادی و چالشهای وجودی مانند مرگ، آزادی، مسئولیت و انزوا مواجه شوند. این روشها به جای تمرکز بر درمان علائم، به فرد کمک میکنند تا از طریق درک عمیقتر از زندگی خود، پذیرش و مسئولیتپذیری بیشتری پیدا کند. درمان وجودی به مراجعان این امکان را میدهد که با آگاهی بیشتر از خود و جهان اطراف، به تصمیمات معنادارتر و راضیکنندهتری در زندگی برسند. این رویکرد برای افرادی که با بحرانهای وجودی، اضطراب و احساس بیمعنایی مواجه هستند، مؤثر است.
۱۳. رویکرد درمانی متمرکز بر هیجان
رویکرد درمانی متمرکز بر هیجان (EFT) به کمک افراد میآید تا هیجانات خود را بهتر درک و مدیریت کنند. این روش بر شناسایی و بیان احساسات اصلی و پنهان تأکید دارد و به افراد کمک میکند تا از طریق ارتباطات صادقانهتر و پذیرش هیجانات خود، به درمان مشکلات عاطفی و روانی بپردازند. EFT بهویژه در درمان اختلالات اضطرابی، افسردگی و مشکلات روابطی مؤثر است و به افراد کمک میکند تا الگوهای هیجانی ناسالم را تغییر دهند و ارتباطات عاطفی بهتری برقرار کنند.
۱۴. رویکرد گشتالت درمانی
رویکرد گشتالت درمانی بر آگاهی لحظهای و تجربههای فردی تأکید دارد و هدف آن کمک به افراد برای درک و پذیرش احساسات و رفتارهای خود در زمان حال است. در این روش، فرد به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری که بهطور ناخودآگاه انجام میدهد پرداخته و یاد میگیرد که چگونه با محیط و روابط خود به شیوهای سالمتر و آگاهانهتر برخورد کند. گشتالت درمانی بهویژه در حل مسائل مربوط به روابط و خودآگاهی فردی مؤثر است.
۱۵. رویکرد درمانی مراجع محور
رویکرد درمانی مراجع محور که به درمان انسانمدار نیز شناخته میشود، یک رویکرد درمانی در مشاوره است که بر اساس همدلی و پذیرش بیقید و شرط مراجع شکل گرفته است. در این رویکرد، درمانگر به مراجع کمک میکند تا خود را بهتر بشناسد و به کشف و حل مشکلات درونی خود بپردازد، بدون آنکه قضاوت یا تحمیل نظر خاصی داشته باشد. این روش بر اهمیت خودآگاهی، رشد شخصی و پذیرش فردی تأکید دارد و در نهایت، هدف آن بهبود احساسات و توانمندسازی مراجع برای تغییرات مثبت در زندگی است.
۱۶. رویکرد واقعیت درمانی
رویکرد واقعیت درمانی بر این اصل تأکید دارد که افراد، مسئول انتخابها و رفتارهای خود هستند و باید بهطور فعال برای برآورده کردن نیازهای واقعی خود تلاش کنند. این روش درمانی به مراجع کمک میکند تا واقعیتهای زندگی خود را درک کرده و از الگوهای رفتاری نادرست که مانع رسیدن به اهدافش میشوند، رهایی یابد. واقعیت درمانی بهویژه در حل مشکلات رفتاری و اختلالات مرتبط با مسئولیتپذیری و تصمیمگیری مؤثر است. هدف این رویکرد، افزایش احساس کنترل فردی و بهبود توانمندی برای حل مشکلات است.
۱۷. رویکرد درمان راه حل محور
رویکرد درمان راهحلمحور بر شناسایی و تقویت راهحلهای عملی برای مشکلات جاری تمرکز دارد و به جای متمرکز شدن بر علتهای مشکلات، به فرد کمک میکند تا به سرعت به راهحلهایی دست یابد که میتواند زندگیاش را بهبود بخشد. این رویکرد به مراجعان کمک میکند تا منابع داخلی و قوتهای خود را شناسایی کنند و از آنها برای غلبه بر مشکلات استفاده کنند. درمان راهحلمحور بیشتر در موقعیتهای کوتاهمدت و حل مسائل خاص مؤثر است و به تغییرات سریع و مثبت در زندگی افراد منجر میشود.

انتخاب بهترین رویکرد درمانی
انتخاب مناسبترین رویکرد درمانی در مشاوره برای هر فرد بستگی به نوع مشکلات روانی، ویژگیهای شخصیتی و نیازهای خاص او دارد. هر یک از رویکردهای درمانی، ابزارهایی مؤثر برای کمک به افراد در رسیدن به سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی هستند. به همین دلیل، مهم است که افراد به دنبال یک درمانگر باتجربه و روش مناسب باشند که به نیازهای شخصیشان پاسخ دهد. برای ایرانیان خارج از کشور که به خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی نیاز دارند، کلینیک روانشناسی سفیران آگاهی یک گزینه مناسب است. این کلینیک با ارائه خدمات مشاوره و درمان روانشناسی آنلاین، به ایرانیان مقیم خارج از کشور کمک میکند تا از روشهای درمانی متناسب با شرایط و نیازهای خود بهرهمند شوند و در مسیر بهبود سلامت روانی خود گام بردارند.
سؤالهای متداول
۱- رویکرد درمانی در مشاوره چیست؟
رویکرد درمانی به شیوههای مختلفی گفته میشود که مشاوران برای کمک به مراجعان از آنها استفاده میکنند تا مشکلات روانی و عاطفی را حل کنند.
۲- آیا باید از یک رویکرد خاص پیروی کرد یا میتوان از ترکیب رویکردها استفاده کرد؟
بسیاری از مشاوران از ترکیب رویکردهای مختلف بسته به نیاز مراجعان استفاده میکنند تا بهترین نتیجه را بدست آورند.
۳- چه زمانی باید به مشاوره مراجعه کرد؟
اگر مشکلات روانی یا عاطفی شما بر زندگی روزمرهتان تأثیر میگذارد یا احساس میکنید که نیاز به کمک دارید، مشاوره میتواند مفید باشد.