بیش فعالی در کودکان یا همان اختلال نقص توجه (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری است که در دوران کودکی نمایان می‌شود. این اختلال باعث ایجاد مشکلات در تمرکز، کنترل رفتار و برقراری روابط اجتماعی می‌شود و تأثیر زیادی بر عملکرد تحصیلی و روانی کودک دارد. با توجه به پیچیدگی‌های این اختلال، شناسایی علائم و درمان به موقع آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مقاله به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان بیش فعالی در کودکان پرداخته‌ایم تا والدین و مربیان بتوانند راهکارهایی مؤثر برای کمک به کودکان مبتلا به ADHD ارائه دهند.
تعریف بیش فعالی در کودکان
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که معمولاً در دوران کودکی و پیش از ۱۲ سالگی شایع می‌شود. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است دچار مشکلاتی در توجه، تمرکز، خودکنترلی و فعالیت‌های فیزیکی داشته باشند. این اختلال به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
1- نوع کمبود توجه:
کودک، بیش از حد پراکنده و حواس‌پرت است و نمی‌تواند تمرکز کند.
2- نوع بیش فعالی-تکانشی:
کودک، رفتارهای بیش از حد فعال دارد و به راحتی تحریک می‌شود.
3- نوع ترکیبی:
که ترکیبی از علائم کمبود توجه و بیش فعالی-تکانشی است.
علائم بیش فعالی
- 1. فعالیت‌های فیزیکی بیش از حد، مانند دویدن یا بالا و پایین پریدن بدون هدف
- 2. مشکل در نشستن به مدت طولانی، به ویژه در کلاس درس یا سایر موقعیت‌های بی‌حرکت
- 3. نیاز به حرکت مداوم دست‌ها یا پاها
علائم تکانشی
- 1. قطع کردن حرف دیگران یا عدم صبر برای نوبت گرفتن
- 2. تصمیم‌گیری سریع بدون فکر کردن به عواقب
- 3. واکنش‌های بیش از حد به موقعیت‌های عاطفی یا اجتماعی
علل بیش فعالی در کودکان
هنوز علت بیش فعالی در کودکان به‌طور دقیق مشخص نیست، اما محققان چند عامل احتمالی را برای بروز این اختلال در نظر می‌گیرند که عبارت هستند از:
1- ژنتیک:
سابقه خانوادگی ADHD می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
2- نقص‌های شیمیایی مغز:
عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین ممکن است در بروز ADHD نقش داشته باشد.
3- عوامل محیطی:
عواملی مانند استعمال دخانیات، الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری، یا مشکلات پیش از تولد می‌تواند در بروز ADHD مؤثر باشد.
4- عوامل اجتماعی:
شرایط زندگی ناپایدار یا عدم تعامل مناسب در دوران رشد نیز به تشدید علائم کمک می‌کند.
روش تشخیص بیش فعالی در کودکان
تشخیص ADHD معمولاً به یک ارزیابی جامع در جریان جلسات مشاوره فردی از سوی یک روانشناس، روانپزشک یا متخصص کودکان نیاز دارد. این ارزیابی معمولاً شامل مراحل زیر است:
- 1. مصاحبه با والدین و معلمان کودک
- 2. مشاهده رفتار کودک در محیط‌های مختلف
- 3. استفاده از ابزارهای ارزیابی روانشناختی و مقیاس‌های استاندارد برای ارزیابی علائم ADHD
درمان بیش فعالی در کودکان
درمان ADHD معمولاً ترکیبی از دارو درمانی و درمان‌های رفتاری است. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
1- دارودرمانی:
داروهایی مانند محرک‌ها (مثل متیل فنیدات و آمفتامین) و داروهای غیرفعال (مانند آتوموکستین) برای کمک به بهبود تمرکز و کاهش علائم بیش فعالی تجویز می‌شوند. داروها معمولاً تحت نظر پزشک و با توجه به وضعیت کودک تجویز می‌شوند.
2- مشاوره و درمان‌های رفتاری:
درمان‌های رفتاری و شناختی به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی، توجه به جزئیات و خودکنترلی را بیاموزند. در این درمان‌ها به کودک کمک می‌شود تا نحوه مدیریت هیجانات و رفتارهای خود را یاد بگیرد.
3- آموزش والدین:
آموزش والدین برای برخورد صحیح با کودک مبتلا به ADHD بسیار مهم است. تکنیک‌های تقویت مثبت، تنظیم محیط مناسب و استفاده از سیستم‌های پاداش می‌تواند به بهبود رفتار کودک کمک کند.
4- آموزش مدرسه:
برخی مدارس، برنامه‌هایی ویژه برای کودکان مبتلا به ADHD دارند که شامل تدابیر خاص برای کمک به این کودکان در حفظ تمرکز و تعامل اجتماعی است.
نکات مهم در مدیریت بیش فعالی
1- ایجاد روتین:
کودکان مبتلا به ADHD به داشتن یک برنامه‌ریزی روزانه منظم نیاز دارند. برنامه‌ریزی و ایجاد عادات مرتب به این کودکان کمک می‌کند تا وظایف خود را بهتر انجام دهند.
2- تقویت مثبت:
پاداش دادن به رفتارهای مثبت و تلاش برای افزایش خوداعتمادی کودک تأثیر زیادی در کاهش علائم ADHD دارد.
3- ورزش:
فعالیت‌های فیزیکی منظم به کاهش انرژی اضافی و کمک به بهبود تمرکز کودکان مبتلا به ADHD کمک می‌کند.
4- کاهش حواس‌پرتی:
ایجاد محیط‌های آرام و عاری از محرک‌های اضافی به بهبود تمرکز کودک کمک می‌کند.
دریافت مشاوره روانشناسی برای اختلال بیش فعالی
بیش فعالی در کودکان یک اختلال روانی پیچیده است که تأثیرات چشمگیری بر زندگی تحصیلی و اجتماعی آن‌ها دارد. شناسایی به موقع علائم و درمان مناسب به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و تحصیلی خود را بهبود ببخشند و زندگی راحت‌تری داشته باشند. این اختلال نیازمند توجه ویژه از سوی والدین، معلمان و متخصصان است. برای دریافت مشاوره و درمان‌های روانشناختی مناسب، می‌توانید به سایت کلینیک روانشناسی سفیران آگاهی مراجعه کنید. روانشناسان و متخصصان این مرکز به ارائه مشاوره آنلاین روانشناسی به ایرانیان داخل و خارج از کشور پرداخته‌اند و در راه مدیریت اختلالات رفتاری‌ای مانند ADHD، راهنمایی‌های مؤثری ارائه می‌دهند.
سؤال‌های متداول
۱- درمان بیش فعالی در چه بازه زمانی‌ای انجام می‌شود؟
درمان‌های بیش فعالی ممکن است نیاز به پیگیری طولانی‌مدت داشته باشند تا علائم به طور مؤثر مدیریت شوند.
۲- والدین چطور می‌توانند به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کنند؟
ایجاد روتین منظم، استفاده از تقویت مثبت و فراهم کردن محیطی آرام برای کودک به کاهش علائم کمک می‌کند.
۳- آیا مدرسه می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کند؟
بله، مدارس می‌توانند با ارائه برنامه‌های ویژه، ایجاد محیط‌های آرام و ارائه حمایت‌های فردی به کودکان مبتلا به ADHD کمک کنند.
4- چه زمانی باید برای بیش فعالی کودک به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم بیش فعالی بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی یا عاطفی کودک تأثیر منفی بگذارد، مراجعه به پزشک یا متخصص ضروری است.
