آیا تا به حال به این فکر کردهاید که اگر یکی از عزیزانتان از دنیا برود یا شما را رها کند و برای همیشه تنها بگذارد، چه اتفاقی برایتان میافتد؟ چقدر پیش آمده که دربارهٔ این مسائل فکر کنید و این ترس را بچشید؟ ترس از رها شدن، چیزی است که در افراد زیادی مشاهده میشود، بدون آنکه کسی آن را جدی بگیرد! این ترس از یک الگوی عاطفی و شناختی عمیقاً ریشهدار میآید که نشان دهندهٔ درک فرد از خود، دیگران و جهان است. در علم روانشناسی و در شاخهٔ طرحواره درمانی به این ترس مهم، طرحواره رها شدگی میگویند. ما در این مقاله دربارهٔ ترس از ترک شدن و رها شدن صحبت کردهایم و گفتهایم که چگونه میتوانید خود را از این تلهٔ شخصیتی برهانید.
تله شخصیتی رها شدگی
طرحوارهٔ ترک یا رها شدگی، یکی از طرحوارههای اصلی شناسایی شده در طرحواره درمانی است و با ترس از رها شدن یا طرد شدن توسط افراد مهم، خود را نمایان میکند. افرادی که دچار تلهٔ شخصیتی رها شدن هستند، حساسیت شدیدی نسبت به علائم درک شده از طرد یا رها شدن دارند. آنها دائم نگران هستند که عزیزانشان آنها را ترک کنند، واقعاً برای آنها ارزش قائل نباشند و یا به آنها اهمیت ندهند. این ترس از رها شدن میتواند به مکانیسمها و رفتارهای مقابلهای مختلف منجر شود که طرحواره را تقویت میکند.
افراد دارای طرحواره رها شدگی در روابط خود رفتارهایی دارند که نشان میدهد احساس حسادت، مالکیت شدید و یا ناامنی میکنند؛ این رفتارها عبارت هستند از:
- چسبیدن بیش از حد به روابط
- سازگاری بیش از حد یا تسلیم بودن برای اجتناب از تعارض
- پایان دادن پیشگیرانه به روابط برای اجتناب از طرد شدن
این طرحواره بر اثر تجربههایی ایجاد میشود که فرد از کودکی تا بزرگسالی داشته است؛ تجربههایی مانند:
- از دست دادن عزیزان
- از هم پاشیدگی یک رابطهٔ مهم
- آزارهای جسمی یا عاطفی
- عدم حمایت عاطفی از سوی والدین
- تجربههای مکرر طرد شدن از سوی خانواده یا جامعه
- جدایی والدین از یکدیگر
- غفلت والدین در زمان نیاز کودک به مراقبت
این تجربهها، ترس شدیدی از رها شدن یا طرد شدن را در فرد ایجاد میکند؛ تا جایی که عمیقاً در روان او ریشه دوانده و بر روابط او در طول زندگی اثر میگذارد. در چنین شرایطی است که طرحواره رها شدگی میتواند اثرات مخربی روی زندگی و روان فرد بگذارد و او را نیازمند درمانی تخصصی کند.
6 علامت وجود طرحواره رها شدگی در فرد
اگرچه تشخیص طرحواره رها شدگی از روی علائمی که در رفتار فرد وجود دارد، امکانپذیر است، اما نباید فراموش کنیم که برای اطمینان از وجود این طرحواره در افراد، باید حتماً از یک طرحواره درمانگر کمک بگیریم. علائم مرتبط با طرحواره رها شدگی به طرق مختلف ظاهر میشوند. این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. در اینجا برخی از علائم رایج را ذکر کردهایم:
۱- ترس از طرد شدن
افراد مبتلا به تلهٔ شخصیتی رها شدگی، ترس زیادی دارند که توسط دیگران طرد شوند یا مهمترین افراد زندگیشان آنها را ترک کنند. این افراد به طور دائم نگران این هستند که مبادا خیانت ببیند و یا توسط عزیزی ترک شوند. این ترس در شرایطی تبدیل به یک مشکل روانی میشود که هیچ شواهدی مبنی بر اینکه دیگران میخواهند او را ترک کنند یا به او خیانت کنند، وجود ندارد.
۲- وابستگی بیش از حد
کسانی که طرحواره رها شدگی دارند، وابستگی بیش از حد در روابط از خود بروز میدهند. این افراد رفتارهایی میکنند که نشان میدهد به طرف دیگر رابطه، اعم از: والدین، همسر، فرزند و یا دوست صمیمی، وابستگی غیر معقولی دارند. این افراد اغلب نیاز دارند تا به آنها توجه دائمی شود و مدام در پی کسب اطمینان از استحکام روابط خود هستند. آنها از تنها بودن میترسند و برای اجتناب از جدایی یا رها شدن، تلاشهای زیادی میکنند.
۳- مشکل در تعیین مرزها
افرادی که طرحوارهٔ ترک و رها شدن دارند، اغلب با تعیین و حفظ مرزهای سالم در روابط خود مشکل داشته و سازگاری بیش از حد، تسلیم یا فداکاری زیادی در رابطه از خود بروز میدهند. این رفتارها به بهای از دست دادن نیازها و خواستههای خودشان تمام میشود.
۴- حساسیت بیش از حد به طرد شدن
افراد دارای طرحواره رها شدگی در بیشتر مواقع رفتارهای خنثی یا مبهم دیگران را به عنوان نشانههای رها شدن تفسیر میکنند. سپس با پریشانی عاطفی شدید از خود واکنش نشان میدهند. بیشتر این افراد نسبت به انتقاد، حساس هستند و آن را به عنوان دلیلی بر بیلیاقتی خود تلقی میکنند.
۵- حسادت و مالکیت
به دلیل ترس از رها شدن، افراد دارای طرحوارهٔ رها شدن با حسادت و مالکیت در روابط خود دست و پنجه نرم میکنند. آنها در اعتماد به شرکای خود مشکل دارند و به همین دلیل، رفتارهای کنترلگرایانه از خود بروز میدهند.
۶- ترک پیشگیرانه
در برخی موارد، افراد دارای طرحواره رها شدگی ممکن است پیشگیرانه به روابط خود پایان دهند یا از نظر عاطفی کنارهگیری کنند تا از خود در برابر طرد شدن بالقوه محافظت کنند.
آنها ممکن است روابط را خراب کنند یا برای جلوگیری از رها شدن بین خود و فرد مقابل فاصله ایجاد کنند، حتی اگر رابطه سالم باشد!
طرحواره درمانی تله شخصیتی رها شدگی
در طرحواره درمانی، طرحوارهٔ مربوط به تلهٔ شخصیتی رها شدگی را طرحواره رها شدگی یا طرحوارهٔ ترک مینامند. طرحوارهٔ محرومیت عاطفی که منعکس کنندهٔ این باور عمیق است که نیازهای عاطفی فرد هرگز توسط دیگران برآورده نخواهد شد، ارتباط نزدیکی با طرحوارهٔ رها شدن دارد. زیرا ترس از رها شدن اغلب ناشی از محرومیت احساسی یا عدم حمایت عاطفی در اوایل زندگی است.
فرایند طرحواره درمانی
طرحواره درمانی با هدف کمک به افراد مبتلا به طرحوارهٔ ترک، راهبردهای مقابلهای سالمتر و ایجاد روابط ایمنتر و رضایت بخشتر را جایگزین درک ناسالم و رفتارهای غیرمنطقی فرد میکند. برای درمان طرحواره رهاشدگی لازم است تا درمانگر، باورها و مفروضات اساسی فرد را به چالش بکشد و درصدد اصلاح آنها باشد. در طول درمان این طرحواره، فرد مهارتهای خودآرام بخشی و خودپروری را میآموزد و یاد میگیرد که با نیازها و احساسات خود ارتباط مؤثرتری برقرار کند.
توجه به این نکته مهم است که اگرچه طرحواره درمانی چارچوبی را برای درک و پرداختن به تلههای شخصیتی فراهم میکند، اما فرآیند درمان هر فرد متناسب با نیازها و شرایط خاص خودش است. یک طرحواره درمانگر با تجربه باید راهنمایی و پشتیبانی شخصی را در حل مسائل و مشکلات هر فرد ایجاد و عملی کند.
مشاوره روانشناسی آنلاین برای ایرانیان خارج از کشور
توسعهٔ طرحوارهها پیچیده و چند وجهی است و این عوامل بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند. علاوه بر این، هر کسی که این عوامل را تجربه میکند، الزاماً دچار طرحواره رها شدگی نمیشود؛ زیرا تفاوتهای فردی و میزان انعطافپذیری فرد نیز در شکلگیری طرحوارهها نقش دارند.
برای انتخاب طرحواره درمانگر مناسب، باید به دنبال فردی باشیم که به خوبی شرایط محیطی، فرهنگی و اجتماعیای که ما در آن رشد کردهایم را درک کند. پیدا کردن چنین فردی در ایران کار راحتی است؛ زیرا همهٔ ما در حال رشد در جامعهای هستیم که جسته و گریخته از زیر و زبر عوامل فرهنگی آن باخبریم. اما کار جایی سخت میشود که یک ایرانی در خارج از کشور به دنبال یک طرحواره درمانگر ایرانی باشد تا بتواند به خوبی حرفهای مُراجع خود را بفهمد و با او همدلی کند.
به همین دلیل است که روانشناسان کلینیک سفیران آگاهی بر آن شدند تا شرایطی را فراهم کنند که ایرانیهای مهاجر نیز بتوانند برای درمان ریشهای مشکلات روانی خود به راحتی با یک مشاور ایرانی در جلسات مشاوره آنلاین روانشناسی صحبت کنند. پس، اگر در خارج از ایران زندگی میکنید، میتوانید با مراجعه به سایت سفیران آگاهی، وقت مشاورهٔ آنلاین رزرو کنید و به راحتی با یک روانشناس مجرب، مشکل خود را در میان بگذارید.
سوالات متداول
اگر تمام علائم طرحواره رها شدگی را داشته باشیم یعنی دچار این تلهٔ شخصیتی هستیم؟
خیر. گاهی ممکن است عوامل بیرونی زیادی باعث شود تا مثلاً فرد از خود وابستگی نشان دهد و از خیانت طرف مقابل بترسد. برای تشخیص اینکه واقعاً خودتان درگیر این طرحواره هستید یا محیط، شما را مجبور به بروز رفتارهای اینچنینی میکند، باید حتماً به طرحواره درمانگر مراجعه کنید.
درمان این طرحواره چقدر طول میکشد؟
همه چیز بستگی به میزان همکاری فرد با درمانگر و شدت این طرحواره در او دارد. گاهی شش ماه و گاهی حتی تا چند سال طول میکشد تا فرد کامل درمان شود.
چه کارهایی انجام دهم که فرزندم در آینده دچار طرحواره رها شدگی نشود؟
در دوران کودکی هرگز او را تنها نگذارید. به اندازهٔ کافی به او محبت کنید و به او اطمینان دهید که در مواقع بحرانی برای کمک، کنارش هستید. اگر میخواهید این موضوع را خیلی جدی پیگیری کنید از یک طرحواره درمانگر طی یک یا دو جلسه، مشورت بگیرید.