یکی از رویکردهای جدید برای درمان اختلال‌های روانی، طرحواره درمانی است. این روش درمانی، ترکیبی از درمان شناختی رفتاری، روان‌تحلیل‌گری، نظریهٔ دلبستگی و درمان مبتنی بر هیجان است. در سال‌های اخیر، بسیاری از روان‌شناس‌ها در جلسه‌های مشاوره روانشناسی از طرحواره درمانی استفاده می‌کنند. در این مقاله قصد داریم با انواع طرحواره‌های شخصیتی و روش‌های درمان طرحواره آشنا بشویم.
طرحواره چیست؟
همهٔ ما در زندگی از الگوهای فکری و رفتاری مشخصی پیروی می‌کنیم. مثلاً، ممکن است در موقعیت‌های مشابه، مجموعه‌ای از احساسات یکسانی را تجربه کنیم و مثل تجربه‌های گذشته تصمیم بگیریم. این الگوها طرحواره یا تله شخصیتی هستند.
ریشهٔ طرحواره‌های شخصیتی به دوران کودکی و ارتباط کودک با پدر و مادر و محیط برمی‌گردد. در واقع، تلهٔ شخصیتی شما از کودکی در ذهن‌تان شکل گرفته و کنترل رفتار شما را در بزرگسالی به دست می‌گیرد.
مشکل از جایی شروع می‌شود که طرحواره‌های شخصیتی روی تصمیم‌ها، انتخاب‌ها و احساسات شما تأثیر می‌گذارند و شما را از مسیر درست دور می‌کنند. مثلاً، تصور کنید به موفقیت بزرگی رسیده‌اید، ولی به دلیل وجود تلهٔ ذهنی موفقیت، خودتان را کوچک و کم ارزش جلوه می‌دهید. برای شناخت بیشتر طرحواره‌های شخصیتی، انواع طرحواره‌ها را در بخش بعدی توضیح می‌دهیم.
معرفی انواع طرحواره‌های شخصیتی
اگر در جلسهٔ مشاوره آنلاین روانشناسی شرکت کنید، روانشناس از شما تست طرحواره‌های شخصیتی می‌گیرد. نتیجهٔ این تست نشان می‌دهد که ذهن شما درگیر چه تله‌هایی است. نکتهٔ جالب این است که طرحواره‌ها به هم مرتبط هستند و شاید وجود یک تلهٔ شخصیتی، زمینه‌ساز ظهور یک طرحوارهٔ دیگر شود. موارد زیر متداول‌ترین طرحواره‌های شخصیتی هستند:
طرحواره بی‌اعتمادی
کسانی که گرفتار طرحواره بی‌اعتمادی هستند، نسبت به دیگران احساسات و قضاوت‌های منفی دارند و نمی‌توانند به آنها اعتماد کنند. آنها هر لحظه منتظر هستند که از دوستان و آشنایان ضربه بخورند.
طرحواره شرم و نقص
این طرحواره باعث ایجاد احساس ناکافی بودن در فرد می‌شود. اگر کسی طرحواره نقص و شرم داشته باشد، تصور می‌کند هیچ کس او را دوست ندارد. احساس نامطلوبی و بی‌ارزشی از احساسات اصلی طرحوارهٔ شرم و نقص هستند.
طرحواره وابستگی
اگر شخصی در اطرافیان یا خانوادهٔ شما وجود دارد که برای کوچک‌ترین تصمیماتش از دیگران کمک و مشورت می‌گیرد، احتمالاً طرحوارهٔ وابستگی دارد. مثلاً، مرد یا زنی که بعد از ازدواج همچنان برای تصمیم‌هایی مثل بیرون غذا خوردن از پدر یا مادرش سؤال می‌پرسد، گرفتار طرحوارهٔ وابستگی است.
طرحواره آسیب‌پذیری
طرحوارهٔ آسیب‌پذیری باعث احساس نگرانی افراطی می‌شود. شخصی که گرفتار تلهٔ شخصیتی آسیب‌پذیری است، نگران حوادث و اتفاق‌های آینده است. مثلاً، مادری که همیشه و در هر لحظه‌ای نگران فرزندش است و لحظه‌ای او را تنها نمی‌گذارد، احتمالاً طرحوارهٔ آسیب‌پذیری دارد.
طرحواره شکست
کسانی که طرحواره شکست دارند، خودشان را محکوم به شکست می‌دانند. آنها معتقدند که تلاش کردن فایده ندارد و در هر صورت شکست می‌خورند. تلهٔ شخصیتی شکست باعث می‌شود، فرد در کارهایش احساس عقب‌ماندگی کند و خودش را لایق موفقیت نداند.
طرحواره شایستگی
طرحوارهٔ شایستگی باعث خودبرتربینی می‌شود. کسانی که از تلهٔ شخصیتی شایستگی رنج می‌برند، خودشان و خواسته‌هایشان را بالاتر از بقیه می‌بینند. آنها تلاش می‌کنند در هر شرایطی برتری خودشان را به دیگران ثابت کنند.
طرحواره اطاعت
طرحواره اطاعت باعث می‌شود که فرد از بحث کردن پرهیز کند و خواسته‌های طرف مقابل را بدون چون و چرا بپذیرد. این افراد برای اینکه دیگران را عصبانی نکنند، در برابر خواسته‌های آنها مطیع هستند.
طرحواره ایثار
کسانی که گرفتار طرحوارهٔ ایثار هستند، به سختی «نه» می‌گویند. آنها در سخت‌ترین شرایط زندگی، به دنبال برطرف کردن خواسته‌های دیگران می‌روند. این افراد احساس می‌کنند که قربانی هستند و حقشان ضایع شده است.
روش‌های تشخیص تله شخصیتی
مهم‌ترین روش تشخیص تله شخصیتی، شرکت در جلسهٔ مشاوره روانشناسی آنلاین است. در این جلسه‌ها، مشاور از شما تست طرحواره می‌گیرد و با تحلیل آنها به تله‌های شخصیتی ذهن شما پی می‌برد. بنابراین، فقط با مطالعه و تحقیق دربارهٔ طرحواره‌ها نمی‌توانید به نتایج درستی دربارهٔ طرحواره‌های ذهنی خودتان برسید. توصیهٔ ما این است که در جلسه‌های مشاوره شرکت کنید و مراحل طرحواره درمانی را طی کنید.
راه‌های درمان طرحواره‌ها
طرحواره‌درمان‌گرها از تکنیک‌ها و رویکردهای متنوعی در جلسه مشاوره آنلاین روانشناسی استفاده می‌کنند. وقتی شما وارد جلسهٔ مشاوره می‌شوید، درمانگر در مراحل اول با شما همدلی می‌کند. یعنی طرحواره‌ها را تشخیص می‌دهد و در نقطه‌ای که به تله شخصیتی خودتان و اهمیت تغییر آن پی بردید با شما همدلی می‌کند. در مرحلهٔ بعد، درمانگر به شما احساس امنیت می‌دهد و تلاش می‌کند که در مسیر برطرف کردن نیازهای هیجانی تأمین نشدهٔ دوران کودکی، قدم بردارد. در نهایت، درمانگر از تکنیک‌های زیر برای درمان طرحواره‌ها استفاده می‌کند:
تکنیک‌های بین فردی
تکنیک‌های بین فردی روی رابطهٔ شما با بقیه تمرکز می‌کند. یعنی مشاور، تأثیر طرحواره‌ها روی روابط شما را بررسی می‌کند و الگوهای مشابه را تشخیص می‌دهد. در نهایت، به شما کمک می‌کند که الگوهای اشتباه را شناسایی کرده و روش‌های درست را جایگزین کنید.
تکنیک‌های شناختی
در تکنیک‌های شناختی، درمانگر سراغ الگوهای فکری اشتباه می‌‌رود و آنها را موشکافی می‌کند. در این رویکرد، تجربه‌ها و خاطره‌های زندگی شما به طور کامل بررسی می‌شوند.
تکنیک‌های رفتاری
یکی از مؤثرترین تکنیک‌های طرحواره درمانی، تکنیک‌های رفتاری هستند. شما با کمک درمانگر یاد می‌گیرید که الگوهای رفتاری ناشی از تله شخصیتی را تغییر دهید و تصمیم‌های مثبت و سالم را جایگزین کنید. به علاوه، در این مرحله، مشاور روی مهارت‌های ارتباطی شما هم کار می‌کند و در صورت نیاز تمرین‌های لازم را به شما می‌دهد.
سفیران آگاهی، پیشرو در طرحواره درمانی
سفیران آگاهی به عنوان مرکز مشاوره روانشناسی برای ایرانیان خارج از کشور همواره سعی می‌کند از رویکردهای معتبر طرحواره درمانی در اتاق درمان استفاده کند. روانشناس‌های متخصص ما بیش از چندین سال در زمینهٔ طرحواره درمانی فعالیت کرده‌اند و تجربهٔ زیادی در خصوص اجرای رویکردهای مختلف طرحواره درمانی دارند. در صورتی‌که تصور می‌کنید الگوهای فکری و رفتاری شما روی زندگی‌تان در خارج از کشور تأثیر گذاشته‌اند، می‌توانید با رزرو وقت مشاوره آنلاین در جلسه‌های مشاورهٔ سفیران آگاهی شرکت کنید و قدم مثبتی در راستای تغییر زندگی‌تان بردارید.
سوالات متداول
تله شخصیتی چیست؟
طرحواره یا تله شخصیتی باورهای نهادینه شده در رفتار و افکار شما هستند که زندگی و رابطه‌های کاری و عاطفی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
آیا طرحواره درمانی برای همه مناسب است؟
طرحواره درمانی یکی از روش‌های مؤثر روان‌درمانی است و برای کسانی که تجربهٔ تروما دارند یا مبتلا به اختلال شخصیتی خاصی هستند، مناسب است.
مدت زمان جلسه‌های طرحواره درمانی چقدر است؟
بهتر است بدانید که جلسه‌های طرحواره درمانی ماه‌ها طول می‌کشند. بنابراین بهتر است طبق برنامهٔ منظمی پیش بروید و خود را برای یک درمان ممتد، ریشه‌ای و در عین حال طولانی مدت آماده کنید.
هدف از طرحواره درمانی چیست؟
هدف از جلسه‌های طرحواره درمانی، تشخیص تله‌های شخصیتی و شناسایی نیازها و احساسات اساسی شما است. با شرکت در جلسه‌های طرحواره درمانی کیفیت زندگی شما افزایش پیدا می‌کند.
آیا طرحواره درمانی برای درمان افسردگی مناسب است؟
بله، رویکرد طرحواره درمانی برای درمان افسردگی، اضطراب و روابط عاطفی مؤثر است.
