«تروما»؛ این کلمه، به خودی خود زخمی عمیق را تداعی می‌کند که نه تنها بر بدن، بلکه بر تار و پود وجود ما حک شده است. اصطلاحی که اغلب، زیر لب زمزمه می‌شود و در ابهام و سوءتفاهم پنهان است. با این حال، دامنه‌ی تروما گسترده است و شاخه‌های آن در زندگی میلیون‌ها نفر تنیده می‌شود، زخم‌های نامرئی به جا می‌گذارد و تأثیری عمیق بر سلامت روانی، عاطفی و جسمی ما دارد.
این مقاله از گروه روانشناسی سفیران آگاهی به عمق تروما می‌پردازد و انواع مختلف آن را بررسی می‌کند، از وحشت لحظه‌ای حاصل از یک رویداد خشونت‌آمیز تا سلب تدریجی اعتماد ناشی از بی‌توجهی مزمن. ما پیامدهای گسترده‌ی تروما، انواع آن، راه‌های درمان و مسیرهای کمک به فرد دچار تروما را در این مقاله بررسی کرده‌ایم. همراه‌مان باشید.
تعریف تروما
تروما یک واکنش احساسی به رویدادی بسیار استرس‌زا، ترسناک یا ناراحت کننده است که توانایی مقابله‌ٔ شما را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این رویداد می‌تواند یک واقعه‌ی منفرد باشد یا مجموعه‌ای از اتفاقات که در طول زمان رخ می‌دهند و اغلب باعث می‌شوند تا تروما حاد شود.
تأثیرات تروما روحی و جسمی است و می‌تواند منجر به علائمی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، فلاش‌بک، کابوس، مشکلات تمرکز و مشکلات ارتباطی شود.
انواع تروما
شاید بهترین تعریف برای تروما این باشد که آن را به زخم روان تعبیر کنیم. تروما مانند زخمی است که نیازمند رسیدگی و مدارا است و باید نوع و میزان آسیبی که به پوست شما زده، مشخص شود تا برای درمانش از پمادهای مناسب استفاده کنید.
انواع تروما با دو شیوهٔ مختلف قابل تقسیم‌بندی است. در شیوهٔ اول تروماها بر اساس شدت به سه گروه حاد، مزمن و پیچیده تقسیم می‌شوند. در شیوهٔ تقسیم‌بندی دوم، تروماها بر اساس دلایل شکل‌گیری، تقسیم‌بندی می‌شوند.
فراموش نکنید که هر کدام از این تروماها شیوهٔ درمان و رسیدگی خاص خود را می‌طلبد.
انواع تروما بر اساس شدت
ترومای حاد
ناشی از یک رویداد واحد، غیرمنتظره و به شدت استرس‌زا است که توانایی‌های مقابله‌ای فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. نمونه‌هایی از ترومای حاد عبارتند از: تصادف‌های رانندگی، بلایای طبیعی، حملات خشونت آمیز یا مرگ ناگهانی یکی از عزیزان.
ترومای مزمن
نتیجهٔ قرار گرفتن مکرر یا طولانی مدت در معرض رویدادهای استرس‌زا است. این نوع تروما شامل این موارد است: سوء استفاده یا بی‌توجهی در دوران کودکی، خشونت خانگی، قلدری یکی از اطرافیان یا زندگی در منطقهٔ جنگی. ترومای مزمن در بیشتر مواقع از ترومای حاد آسیب زننده‌تر است؛ زیرا می‌تواند حس امنیت و ایمنی فرد را در جهان از بین ببرد.
ترومای پیچیده
اصطلاحی است که برای توصیف تجربهٔ رویدادهای آسیب‌زای متعدد و اغلب با ماهیت مزمن به کار می‌رود. ترومای پیچیده به این دلیل که می‌تواند حس خود و هویت فرد را مختل کند، سخت‌تر درمان‌پذیر است. نمونه‌هایی از ترومای پیچیده عبارتند از: سوء‌استفادهٔ جنسی در کودکی، قاچاق انسان یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض خشونت خانگی.
انواع تروما بر اساس دلایل شکل‌گیری
ترومای جسمی
آسیب فیزیکی ناشی از تصادف، خشونت یا سایر فشارهای خارجی است. ترومای جسمی می‌تواند یادآور یک رویداد آسیب‌زا باشد و همچنین، منجر به درد مزمن و سایر مشکلات سلامتی شود.
ترومای عاطفی
این تروما، واکنش عاطفی به یک رویداد آسیب‌زا است که مواردی مانند: احساس ترس، غم، عصبانیت، گناه یا شرم را شامل می‌شود. ترومای عاطفی می‌تواند منجر به مشکلات ارتباطی در محیط کار و مدرسه شود. در اکثر مواقع این تروما کودکی فرد را در بر می‌گیرد و با او به بزرگسالی‌اش قدم می‌گذارد.
ترومای جنسی
علت شکل‌گیری این تروما هر نوع فعالیت جنسی‌ای است که به صورت ناخواسته برای فرد اتفاق بیفتد و بر او تحمیل شود. ترومای جنسی می‌تواند تأثیر مخربی بر سلامت جسمی و روحی فرد داشته باشد.
ترومای پزشکی
این نوع تروما، واکنش روانی و عاطفی فرد به یک تجربهٔ پزشکی منفی یا ترسناک است. ترومای پزشکی می‌تواند شامل یک بیماری جدی، جراحی یا یک روش پزشکی باشد که اشتباه انجام شده است.
درمان تروما
طیف وسیعی از درمان‌های مبتنی بر شواهد وجود دارد که در درمان تروما مؤثر هستند. در ادامه به شرح برخی از رویکردهای رایج پرداخته‌ایم:
درمان شناختی رفتاری (CBT)
این نوع درمان به شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای فکری منفی و باورهای مرتبط با تروما کمک می‌کند. با بازسازی این افکار در مشاوره فردی، افراد می‌توانند مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم‌تری ایجاد کنند و پریشانی عاطفی را کاهش دهند.
درمان شناختی رفتاری ویژهٔ تروما (TF-CBT)
این درمان، نوع خاصی از CBT است که برای کودکان و نوجوانانی طراحی شده است که تروما را تجربه کرده‌اند. TF-CBT به آن‌ها کمک می‌کند تا رویداد آسیب‌زا را پردازش کنند، مهارت‌های مقابله‌ای را توسعه دهند و یاد بگیرند که احساسات خود را مدیریت کنند.
درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
درمان رفتاری دیالکتیکی، یک درمان جامع است که مهارت‌هایی را برای تنظیم هیجانات، تحمل پریشانی، اثربخشی بین فردی و ذهن آگاهی، آموزش می‌دهد. این مهارت‌ها برای افرادی مفید است که با احساسات شدید یا رفتارهای خود تخریبی ناشی از تروما، مبارزه می کنند.
طرحواره درمانی
طرحواره درمانی بر شناسایی و تغییر طرحواره‌های اولیهٔ ناسازگار تمرکز دارد. این طرحواره‌های ناسازگار، باورهای منفی عمیق در مورد خود و دنیایی است که در دوران کودکی شکل گرفته است. طرحواره‌ها می‌توانند در آسیب‌پذیری فرد در برابر تروما و ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسالم نقش داشته باشند. درمان طرحواره‌ای به افراد کمک می‌کند تا طرحواره‌های ناسازگار خود را بشناسند و تأثیر آن‌ها بر زندگی خود را درک کنند.سپس، راه‌های سالم‌تری برای ارتباط با خود و دیگران ایجاد کنند.
انتخاب درمان مناسب
بهترین نوع درمان تروما به نیازها و ترجیحات خاص فرد بستگی دارد. یک متخصص بهداشت روان واجد شرایط می‌تواند به ارزیابی وضعیت شما کمک کند و مناسب‌ترین رویکرد را پیشنهاد دهد. مهم است به خاطر داشته باشید که بهبودی تروما زمان و صبر می‌طلبد. در طول این فرآیند با خودتان مهربان باشید.
کمک به افراد دچار تروما
اگر یکی از اطرافیان شما دچار تروما شده است، بدون تردید این سؤال که: «چگونه به او کمک کنم؟» ذهن شما را مشغول کرده است. در اینجا به نکاتی اشاره کرده‌ایم که می‌توانید برای کمک به کسی که تروما را تجربه کرده است، انجام دهید:
به حرف‌هایش گوش دهید و احساساتش را تأیید کنید
- بگویید که به خاطر او آنجا هستید و بدون قضاوت به حرف‌هایش گوش می‌دهید.
- اگر آمادهٔ صحبت نیست، او را تحت فشار قرار ندهید که در مورد تجربهٔ خود صحبت کند.
- با تأیید اینکه اتفاقی که برایش افتاده ترسناک یا ناراحت کننده بوده، احساساتش را تأیید کنید.
پشتیبانی عملی ارائه دهید
- به او در کارهای روزانه مانند: آشپزی، تمیز کردن یا کارهای فرعی کمک کنید.
- در صورت نیاز برای همراهی با او قرار ملاقات بگذارید و راه‌های کمک کردن را بررسی کنید.
- اگر منزوی به نظر می‌رسد یا در تمرکز مشکل دارد، صبور باشید.
- بهبودی تروما زمان می‌برد. انتظار نداشته باشید که او به سرعت ترومای خود را فراموش کند.
- دربارهٔ تروما و اثرات آن بیشتر بیاموزید تا بتوانید بهتر او را درک کنید.
- از خودتان مراقبت کنید. حمایت از کسی که تروما را تجربه کرده است، می‌تواند از نظر عاطفی فرساینده باشد. مطمئن شوید که برای خودتان حد و مرزهایی تعیین کرده‌اید. برای مراقبت از خود زمان بگذارید.
استفاده از مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم را تشویق کنید
- تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق یا مدیتیشن را پیشنهاد دهید.
- به او کمک کنید تا راه‌های خروجی سالمی برای احساسات خود پیدا کند؛ مانند ورزش یا بیان خلاقانه.
- او را از مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسالم مانند سوء مصرف مواد یا خودآزاری منصرف کنید.
او را به شرکت در جلسات مشاوره فردی تشویق کنید
- او را تشویق کنید تا از یک درمانگر یا مشاور متخصص در زمینهٔ تروما کمک حرفه‌ای بگیرد.
- در صورت نیاز به او کمک کنید تا در مورد روانشناسان تحقیق کند و وقت مشاوره بگیرد.
- اگر حضور در اتاق مشاوره برایش سخت است، اورا تشویق کنید تا از خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی استفاده کند.
سوالات متداول
آیا هر اتفاق بدی که برایمان رخ دهد، تبدیل به تروما می‌شود؟
خیر. شرایط اجتماعی، خانوادگی، فیزیکی، ژنتیکی، روانی و میزان ظرفیت خود فرد در مواجهه با اتفاقات بد، متفاوت است. همین تفاوت نیز موجب می‌شود تا عکس‌العمل روانی افراد در چنین مواجهه‌ای متفاوت باشد و برخی دچار تروما شوند.
تروما چه علائم روحی‌ای دارد؟
شوک، عصبانیت، انکار حادثه، اضطراب و ترس، احساس گناه، خودسرزنش‌گری، انزوای اجتماعی، بی‌احساسی، گیجی، نوسانات خلقی و مشکل در تمرکز از علائم روحی شایع تروما است که در همهٔ افراد مشترک نبوده و بسته به نوع تروما، متفاوت است.
بهترین درمان تروما چیست؟
برای درمان تروما اغلب از روش‌های شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و درمان دیالکتیکی استفاده می‌شود. اما در برخی موارد که تروما با افسردگی و دیگر اختلالات روحی همراه می‌شود، دارو نیز در کنار درمان‌های فوق تجویز می‌شود.
آیا تروما علائم جسمی هم دارد؟
بله. بی‌خوابی، پنیک، کابوس، خستگی مزمن، سرگیجه، دردهای عضلانی مزمن، اختلالات گوارشی، تعریق شدید و ضربان قلب بالا، از علائم فیزیکی تروما هستند.
