اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی پیچیده و مزمن است که تأثیر عمیقی بر تفکر، ادراک، احساسات و رفتار فرد دارد. این اختلال به طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد مبتلا را تحت تأثیر قرار میدهد و در صورتی که این افراد درمان مناسب نداشته باشند به انزوا، افسردگی و اختلالات شدید روانی مبتلا میشوند. خوشبختانه، با پیشرفتهای علمی و روانپزشکی، درمانهای مؤثری برای اسکیزوفرنی وجود دارد. در این مقاله، به بررسی ماهیت اسکیزوفرنی، علائم و روشهای مختلف درمان آن پرداختهایم.
اسکیزوفرنی چیست؟
افرادی که مبتلا به Schizophrenia هستند، توهمات (مانند شنیدن صداهای غیرواقعی یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند)، هذیانها (باورهای نادرست یا عجیب) و اختلال در تفکر منطقی و واضح را تجربه میکنند. همچنین، این بیماری موجب کاهش توانایی در ارتباطات اجتماعی، کار و فعالیتهای روزمره میشود. علت دقیق اسکیزوفرنی هنوز بهطور کامل شناخته نشده است، اما ترکیب عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی میتواند در بروز آن مؤثر باشد.
طول عمر بیماران اسکیزوفرنی معمولاً کوتاهتر از جمعیت عمومی است. این اختلال به دلایل مختلفی بر طول عمر تأثیر میگذارد؛ از جمله افزایش خطر بیماریهای جسمی مانند: بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت و مشکلات متابولیک که ناشی از داروهای ضد روانپریشی و سبک زندگی غیرفعال است.
علاوه بر این، مشکلات روانیای نظیر افسردگی شدید و افزایش خطر خودکشی نیز به کاهش طول عمر مبتلایان کمک میکند. با این حال، با درمان مناسب و حمایتهای اجتماعی، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی میتوانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و زندگی نسبتاً طولانیتری داشته باشند.
علائم اسکیزوفرنی چگونه است؟
اسکیزوفرنی یک اختلال پیچیده است که علائم مختلفی دارد. معمولاً علائم اسکیزوفرنی خفیف با علائم اسکیزوفرنی شدید متفاوت است. به طور کلی این علائم به چند دسته تقسیم میشوند که در ادامه، آنها را شرح دادهایم:
۱- علائم مثبت
علائم مثبت به رفتارها یا تجربیاتی اطلاق میشود که به طور معمول در افراد سالم وجود ندارند، اما در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی مشاهده میشود. این علائم عبارتند از:
توهمات
توهمات، تجربیاتی هستند که در آن، فرد بهطور نادرست باور میکند که چیزی واقعی است، در حالی که در واقعیت وجود ندارد. توهم، مهمترین علامت اسکیزوفرنی تلقی میشود. شایعترین نوع توهم، توهمات شنوایی است که در آن فرد صداهایی میشنود که دیگران نمیشنوند. بهعنوان مثال، فرد ممکن است صداهایی بشنود که به او فرمان میدهند یا به او ناسزا میگویند.
هذیانها
هذیانها باورهای نادرست و غیرواقعی هستند که فرد به آنها ایمان دارد. به عنوان مثال، فرد ممکن است باور داشته باشد که تحت تعقیب یک گروه مخفی است، یا فکر کند که یک شخصیت معروف، افکار او را میخواند.
اختلالات در تفکر و گفتار
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است بهطور غیرمنطقی صحبت کنند یا گفتارشان بیربط و گیجکننده باشد. بهعنوان مثال، ممکن است جملاتشان مفهوم واضحی نداشته باشد یا کلمات را بهطور نادرست و بدون ارتباط با هم ترکیب کنند.
۲- علائم منفی
علائم منفی به کاهش یا فقدان تواناییهای عادی فرد در انجام وظایف و فعالیتهای روزمره اطلاق میشود. این علائم شامل موارد زیر هستند:
کاهش انگیزه و اشتیاق
فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است از انجام فعالیتهایی که قبلاً از آنها لذت میبرد، بیعلاقه شود و در بسیاری از مواقع انرژی کافی برای انجام کارهای روزمره را نداشته باشد.
کمبود عاطفه
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، نشانهای عاطفی ضعیفتری از خود نشان میدهند. مثلاً احساسات خود را بهطور واضح نشان نمیدهند یا واکنشهای عاطفیشان مناسب با موقعیتها نیست.
اختلال در روابط اجتماعی
فرد مبتلا به اسکیزوفرنی از جمع و روابط اجتماعی خود فاصله میگیرد. او احساس انزوای اجتماعی میکند و تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد.
کاهش توانایی در مراقبت از خود
این افراد در حفظ بهداشت شخصی و انجام کارهای روزمره، مانند شستشوی لباسها یا نظافت خانه، دچار مشکل میشوند.
۳- علائم شناختی
علائم شناختی مربوط به اختلال در تواناییهای شناختی فرد هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
مشکلات در توجه و تمرک
در اغلب مواقع، فرد مبتلا در حفظ تمرکز یا توجه به وظایف ساده مشکل دارد. این مشکلات تأثیر منفی بر توانایی او در انجام کارهای روزمره میگذارد.
اختلالات حافظه
افراد مبتلا با حافظه کوتاهمدت خود مشکل دارند و نمیتوانند اطلاعات را بهطور مؤثر ذخیره یا یادآوری کنند. این مشکل باعث اختلال در یادگیری و انجام کارها میشود.
مشکلات در تصمیمگیری و حل مسئله
این افراد دچار مشکلاتی در تفکر منطقی، تحلیل و تصمیمگیری میشوند. این موضوع توانایی آنها در حل مشکلات روزمره را کاهش میدهد.
علت ابتلا به اسکیزوفرنی چیست؟
علت دقیق ابتلا به اسکیزوفرنی هنوز بهطور کامل مشخص نیست، اما پژوهشها نشان میدهند که این اختلال ناشی از ترکیب چندین عامل مختلف است که شامل عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و روانشناختی میشود. بهطور کلی، علت اسکیزوفرنی یک فرایند پیچیده و چندبعدی است که در آن تعاملات مختلف میان ژنتیک و عوامل محیطی میتواند به بروز این اختلال منجر شود.
انواع اسکیزوفرنی کدامند؟
اختلال اسکیزوفرنی در روانپزشکی به چند نوع مختلف تقسیمبندی میشود که به شرح زیر است:
۱- اسکیزوفرنی پارانوئید (Paranoid Schizophrenia)
این نوع اسکیزوفرنی با هذیانهای توهمی و توهمات شنوایی مشخص میشود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید، اغلب باور دارند که مورد تعقیب، تهدید یا کنترل توسط دیگران قرار دارند. برخی از این افراد ممکن است احساس کنند که دیگران قصد آسیب رساندن به آنها را دارند. علائم دیگر ممکن است شامل اضطراب، بیاعتمادی شدید و رفتارهای پرخاشگرانه باشد.
۲- اسکیزوفرنی کاتاتونیک (Catatonic Schizophrenia)
اسکیزوفرنی کاتاتونیک با اختلالات حرکتی و رفتارهای غیرمعمول مشخص میشود. فرد ممکن است دچار ناتوانی در حرکت، سفتی عضلانی یا وضعیتهای غیرعادی جسمی شود. در این نوع از اسکیزوفرنی، افراد ممکن است مدتها در یک حالت، بیحرکت بمانند (مانند حالت کاتاتونی) یا ممکن است حرکات تکراری و بیهدف انجام دهند.
۳- اسکیزوفرنی غیرمرتبط (Disorganized Schizophrenia)
اسکیزوفرنی غیرمرتبط با تفکر و گفتار آشفته و بیربط مشخص میشود. افراد مبتلا به این نوع از اسکیزوفرنی، قادر به برقراری ارتباط واضح نیستند و گفتارشان نامنظم و بیربط است. همچنین، ممکن است رفتارهای نامناسبی از خود نشان دهند و در انجام فعالیتهای روزمره ناتوان شوند.
۴- اسکیزوفرنی غیرطبقهبندیشده (Undifferentiated Schizophrenia)
این نوع از اسکیزوفرنی زمانی تشخیص داده میشود که فرد، علائمی از چندین نوع اسکیزوفرنی (پارانوئید، کاتاتونیک، غیرمرتبط) را بهطور همزمان نشان دهد، اما هیچکدام از این ویژگیها بر دیگری غالب نباشند. در این نوع اختلال، علائم، متغیر است و فرد، تغییرات قابل توجهی در افکار، رفتار و احساسات دارد.
۵- اسکیزوفرنی باقیمانده (Residual Schizophrenia)
این نوع از اسکیزوفرنی زمانی تشخیص داده میشود که علائم حاد بیماری، کاهش یافته و بهطور نسبی بهبود یافته باشند؛ اما فرد، همچنان علائم خفیفی از اختلال، مانند احساسات سرد و بیاحساسی یا افکار غیرمنطقی را تجربه میکند. این نوع اسکیزوفرنی، ممکن است پس از یک دوره حاد بیماری ایجاد شود.
۶- اسکیزوفرنی ساده (Simple Schizophrenia)
این نوع از اسکیزوفرنی بهطور خاص با تخریب تدریجی عملکرد فرد در زندگی روزمره و کاهش تواناییهای اجتماعی و حرفهای همراه است. این افراد، علائم شایعتری از نوعهای دیگر اسکیزوفرنی ندارند، اما اختلالاتی مانند کاهش احساسات، اختلال در تواناییهای شناختی و ناتوانی در ایجاد روابط اجتماعی را نشان میدهند.
۷- اسکیزوفرنی اختلاطی (Schizoaffective Disorder)
اگرچه این اختلال بهطور رسمی نوعی از اسکیزوفرنی محسوب نمیشود، اما ویژگیهای مشترکی با آن دارد. در اسکیزوفرنی اختلاطی، فرد علائم اسکیزوفرنی (مانند توهمات یا هذیانها) را به همراه علائم اختلالات خلقی (مانند افسردگی یا مانیا) تجربه میکند. این اختلال معمولاً بهعنوان یک اختلال مختلط بین اسکیزوفرنی و اختلالات روانشناختی مطرح میشود.
اسکیزوفرنی چه عوارضی دارد؟
بیماری اسکیزوفرنی باعث اختلالات جدی در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و حرفهای فرد میشود؛ زیرا توانایی برقراری ارتباطات مؤثر، تصمیمگیری منطقی و حفظ روابط اجتماعی را کاهش میدهد. افراد مبتلا، به دلیل توهمات یا هذیانها، از محیط خود دوری میکنند. این امر، منجر به انزوا و افسردگی میشود.
همچنین، مشکلات شناختی مانند اختلال در حافظه و تمرکز، توانایی فرد را در انجام فعالیتهای روزمره کاهش میدهد. در موارد شدید، خطر اقدام به خودکشی و آسیب به خود نیز افزایش مییابد. بهعلاوه، داروهای ضد روانپریشی که برای درمان اسکیزوفرنی استفاده میشوند، عوارض جانبیای مانند افزایش وزن، بیحرکتی و اختلالات متابولیک را به همراه دارند.
اسکیزوفرنی چگونه درمان میشود؟
درمان اسکیزوفرنی یک فرآیند پیچیده و چندجانبه است که معمولاً شامل داروهای ضد روانپریشی، رواندرمانی و حمایتهای اجتماعی میشود. هدف اصلی درمان اسکیزوفرنی کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی، و کمک به فرد برای بازگشت به زندگی اجتماعی و شغلی است. در ادامه، روشهای درمانی اسکیزوفرنی را شرح دادهایم:
۱- درمان دارویی
داروهای ضد روانپریشی (آنتیپسیکوتیکها) اصلیترین درمان دارویی برای اسکیزوفرنی هستند. این داروها به کنترل علائم مثبت اسکیزوفرنی مانند توهمات، هذیانها و اختلالات تفکری کمک میکنند. هدف از درمان دارویی اسکیزوفرنی، کنترل علائم و پیشگیری از عود بیماری است. داروها باید بهطور منظم مصرف شوند و پزشک ممکن است دوز دارو را برای هر فرد بهطور خاص تنظیم کند.
۲- رواندرمانی
رواندرمانی در کنار دارو درمانی، نقش مهمی در مدیریت اسکیزوفرنی دارد. درمانهای روانشناختی میتوانند به فرد کمک کنند تا با علائم خود کنار بیاید و مهارتهای اجتماعی و شغلی خود را بهبود بخشد.
۳- درمانهای اجتماعی و حمایتی
زندگی با اسکیزوفرنی به مشکلات جدی در زمینههای اجتماعی، تحصیلی و شغلی منجر میشود. در نتیجه، درمانهای اجتماعی و حمایتی برای بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ضروری هستند.
۴- درمانهای روانپزشکی و بستری شدن
در برخی موارد، فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای کنترل علائم حاد و خطرناک داشته باشد. این بستریها معمولاً در مواقعی است که فرد دچار حملات شدید روانپریشی میشود یا خطر آسیب به خود یا دیگران وجود دارد. در بیمارستان، فرد، تحت مراقبتهای پزشکی و روانپزشکی قرار میگیرد و دوز داروهایش تنظیم میشود.
۵- مداخلات مغزی (در موارد خاص)
در موارد نادر و در صورتی که درمانهای دارویی و رواندرمانی مؤثر نباشند، برخی از مداخلات مغزی مانند درمان با شوک الکتریکی (ECT) یا تحریک مغزی عمیق (DBS) ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. این درمانها معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری یا زمانی که سایر درمانها بینتیجه بودهاند، بهکار میروند.
چگونه اسکیزوفرنی را تشخیص دهیم؟
تشخیص اسکیزوفرنی یک فرآیند پیچیده است که نیاز به ارزیابی دقیق علائم روانی، رفتاری و شناختی فرد دارد. از آنجا که علائم این اختلال بهطور قابل توجهی شبیه به سایر اختلالات روانی است، تشخیص صحیح آن به متخصصین روانپزشکی و روانشناسی نیاز دارد. برای تشخیص دقیق و شروع درمان بهموقع، مشاوره با یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی ضروری است.
امروزه، مشاوره آنلاین روانشناسی راهحلی مناسب برای افرادی است که به دلیل موقعیت مکانی یا مسائل دیگر به درمان حضوری دسترسی ندارند. مشاوره آنلاین این امکان را به شما میدهد که در هر زمان و مکانی از خدمات تخصصی بهرهمند شوید و در کنار تشخیص صحیح، درمانهای مؤثر را دریافت کنید.
سوالات متداول
۱- آیا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی میتوانند زندگی عادی داشته باشند؟
با درمان مناسب و پیگیری منظم، بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی میتوانند به زندگی نسبتاً عادی برگردند. آنها میتوانند به تحصیل، کار و روابط اجتماعی ادامه دهند، اما ممکن است نیاز به حمایتهای ویژهای داشته باشند. درمان مناسب و حمایتهای اجتماعی میتوانند کیفیت زندگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی را بهطور چشمگیری بهبود بخشند.
۲- آیا مصرف مواد مخدر میتواند باعث بروز اسکیزوفرنی شود؟
بله. مصرف مواد مخدر مانند ماریجوانا، کوکائین و سایر مواد محرک میتواند خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را در افرادی که به طور ژنتیکی مستعد این اختلال هستند، افزایش دهد. مصرف مواد مخدر ممکن است علائم اسکیزوفرنی را تشدید یا شروع بیماری را تسریع کند.
۳- آیا اسکیزوفرنی میتواند منجر به خودکشی شود؟
بله. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در مراحل حاد بیماری یا زمانی که دچار افسردگی و اضطراب شدید هستند، ممکن است در معرض خطر خودکشی قرار گیرند. بنابراین، درمان به موقع و پیگیری روانپزشکی برای پیشگیری از این مشکلات ضروری است.
۴- چگونه میتوان از بازگشت علائم اسکیزوفرنی جلوگیری کرد؟
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی باید داروهای خود را بهطور منظم مصرف کنند، در جلسات رواندرمانی شرکت کنند و از حمایتهای اجتماعی بهرهمند شوند. همچنین، کاهش استرس و جلوگیری از عوامل محرک، مانند مصرف مواد مخدر و مشکلات خانوادگی میتواند به پیشگیری از عود علائم کمک کند.
