کودکی یکی از حساسترین و شکلگیرترین مراحل زندگی انسان است؛ زمانی که شخصیت، اعتماد و امنیت روانی در حال پایهگذاری است . آزار یا تجاوز جنسی در کودکی میتواند این مسیر را مختل کرده و آثار روانی و رفتاری ماندگاری بر جای بگذارد.
به عنوان روانشناسان کلینیک سفیران آگاهی، بارها شاهد عمیق بودن زخمهای ناشی از این تجربه دردناک بودهایم. به همین دلیل، در این مقاله ، با نگاهی علمی و انسانی، نشانهها ، پیامدها ، راهکارهای درمانی و روشهای پیشگیری از این آسیب را بررسی میکنیم تا گامی مؤثر در حمایت از سلامت روان کودکان و بزرگسالان قربانی این اتفاق تلخ برداریم. امیدواریم این نوشته، قدمی کوچک در جهت آگاهیبخشی و حمایت از قربانیان این جنایت باشد.
آزار جنسی در کودکی چیست؟
آزار جنسی به هرگونه رفتار، لمس یا تماس جنسی با کودک گفته میشود که بدون درک، رضایت یا آمادگی او انجام میگیرد.
تجاوز جنسی نوع شدیدتری از این آزار است که با تهدید، اجبار یا خشونت همراه است.
کودکان به دلیل ناتوانی در دفاع از خود، بیشترین آسیبپذیری را در برابر این نوع خشونت دارند و معمولاً احساس شرم، ترس و گناه مانع از افشای تجربهی آنان میشود.
فراموش کردن تجربهای دردناک مانند تجاوز جنسی در کودکی و کودکآزاری، کار آسانی نیست و حتی شاید غیرممکن باشد.
این تجربه، تأثیرات عمیقی بر روی سلامت روان میگذارد و به صورتهای مختلف در زندگی بروز پیدا میکند. اما مهم است بدانید که راههایی برای مدیریت این درد و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد.
شاید فراموش کردن کامل تجربه تجاوز جنسی ممکن نباشد، اما کسی که درگیر این تجربه شده است میتواند یاد بگیرد با این خاطرات کنار بیاید و اجازه ندهد که بر زندگیاش مسلط شوند.
اگر خودتان در کودکی این تجربه را داشتهاید و یا فرزندتان با این مشکل دستوپنجه نرم میکند، برای کنار آمدن با این تجربه تلخ به دنبال کمک حرفهای باشید. یک درمانگر باتجربه با مشاوره آنلاین روانشناسی میتواند به شما کمک کند تا این تجربیات را پردازش کنید، مهارتهای مقابلهای را بیاموزید و به مرور زمان احساس بهتری داشته باشید. صحبت کردن با یک دوست قابل اعتماد، عضو خانواده یا گروه حمایتی نیز به شما کمک میکند تا احساس تنهایی نکنید و حمایت دریافت کنید.
به خودتان فرصت دهید تا بهبود پیدا کنید
خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش منظم و گذراندن وقت در طبیعت همگی به بهبود سلامت روان کمک میکنند. در عین حال، سعی کنید مهارتهای آرامسازی را بیاموزید. تکنیکهایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا کمک میکنند تا اضطراب و استرس را کاهش دهید.
فراموش نکنید که در این ماجرا هرگز قربانی مقصر نیست. خودتان را ببخشید و به خودتان فرصت دهید تا بهبود پیدا کنید. به دنبال معنایی در زندگی باشید و فعالیتهایی که به شما احساس هدفمندی میدهند را دنبال کنید تا حس مفید بودن داشته باشید و بتوانید با تجربه تلخ تجاوز جنسی کنار بیایید.
کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته چه نشانههایی از خود بروز میدهد؟
از آنجایی که کودکان بسیار صادق هستند و نمیتوانند در دنیای کودکانه خود طوری نقش بازی کنند که همه چیز عادی به نظر برسد، اگر خوب توجه کنید، قطعا متوجه علائم و نشانههای آزار جنسی در کودکان خواهید شد.
اگر متوجه وجود این نشانهها در کودک خود شدهاید، مهمترین نکته این است که به احساسات کودک خود توجه کنید و به او اطمینان دهید که دوستش دارید و همیشه از او حمایت میکنید.
در ادامه با برخی از مهمترین نشانههای تعرض جنسی به کودکان آشنا خواهید شد.
یادتان باشد که اینها تنها برخی از نشانههای احتمالی هستند و هر کودکی ممکن است علائم متفاوتی را نشان دهد. اگر نگران هستید که کودکی مورد تجاوز جنسی قرار گرفته باشد، لطفا با یک متخصص اطفال یا روانشناس مشورت کنید.
نشانههای رفتاری
برخی از علائم رایج عبارتاند از : تغییرات ناگهانی در رفتار (پرخاشگری، انزوا یا سکوت غیرعادی) ، ترس از افراد یا مکانهای خاص ، کابوس ، شبادراری یا بیخوابی ، افت ناگهانی اعتماد به نفس یا احساس گناه ، امتناع از تعویض لباس یا مراجعه به مدرسه ، افسردگی ؛ اما به تنهایی نشانه کافیای نیست .
همچنین ، کودک ممکن است بازیهای جنسی غیرمعمول انجام دهد یا اطلاعات جنسی بیش از حد داشته باشد . او ممکن است از درد یا خارش در ناحیه تناسلی شکایت کند .
کودکی که مورد تجاوز قرار گرفته ، اغلب احساس شرم، گناه یا بی ارزشی میکند. او در بیان احساسات خود مشکل دارد و یا اطلاعات مهمی را پنهان کند . چنین تجربهای باعث می شود که کودک همیشه بخواهد در کنار کسی باشد و از تنها ماندن بترسد.
همچنین، او ممکن است به رفتارهای کودکانه قبلی مانند مکیدن انگشت شست یا ادرار کردن روی تخت برگردد.
نشانههای جسمی
کبودی، خراش، تورم یا قرمزی در ناحیه تناسلی یا مقعد، نشانههای مهمی از تجاوز جنسی به کودکان است. همچنین، ممکن است عفونتهای مکرر ادراری به دلیل تحریک یا عفونت ناحیه تناسلی ایجاد شود. کودکانی که مورد تجاوز قرار میگیرند، اغلب از دردهای شکمی و لگنی شکایت دارند و اشتهای آنها تغییر میکند؛ یا اشتها را از دست میدهند و یا بیش از حد غذا میخورند.
نشانههای عاطفی
در بیشتر مواقع، فردی که مورد تجاوز قرار میگیرد، احساس می کند که در اتفاق رخ داده، مقصر است. همچنین، حس درک نشدن از سوی دیگران برای او بسیار پررنگ است. چنین فردی، اغلب، به سختی به دیگران اعتماد میکند و در موارد حاد ممکن است به خودکشی فکر کند.
عوارض تعرض جنسی به کودکان در کودکی یا بزرگسالی چیست؟
تجاوز جنسی به پسران و دختران کوچک، اثرات عمیق و بلندمدتی بر روان، رفتار، و سلامت جسمی و روانی در بزرگسالی دارد. این اثرات به نوع، شدت و مدت زمان تعرض، میزان حمایتهای محیطی و نحوه برخورد با این تجربه در طول زمان بستگی دارد. در ادامه به برخی از مهمترین عوارضی که ممکن است در بزرگسالی به دلیل تجربه تجاوز جنسی در کودکی ایجاد شود، اشاره کردهایم:
۱. پیامدهای روانی
بسیاری از افرادی که در کودکی مورد تعرض قرار گرفتهاند، در بزرگسالی به اختلالات افسردگی یا اضطراب مزمن دچار میشوند. این اختلالات ممکن است با احساس مداوم ناامیدی، نگرانی شدید، حملات پانیک و حتی افکار خودکشی همراه باشد.
بسیاری از بازماندگان سوءاستفاده جنسی نیز ، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را تجربه می کنند ، از جمله خاطرات تکراری، کابوسها، ترسهای غیرمنطقی و اجتناب از موقعیتهایی که یادآور تجربه تجاوز هستند. قربانیان ممکن است با مشکلاتی در تنظیم هیجانات خود مواجه شوند. آنها نمیتوانند به درستی احساسات خود را شناسایی یا مدیریت کنند و به واکنشهای افراطی یا اجتنابی دست بزنند.
۲. احساس بیارزشی و شرم
یکی از عوارض رایج تجاوز جنسی، احساس بیارزشی و شرم شدید است. بیشتر قربانیان، خود را مقصر میدانند یا احساس میکنند که از دیگران کمتر هستند. این احساس به کاهش عزت نفس و حس ارزشمندی فرد، منجر میشود. برخی نیز ممکن است احساس گناه و خودسرزنشی داشته باشند و فکر کنند که به نوعی باعث سوءاستفاده شدهاند یا نتوانستهاند از خود دفاع کنند.
۳. اختلالات رفتاری و اعتیاد
برخی از افراد ممکن است به رفتارهای خودتخریبی مانند خودآزاری، سوءاستفاده از مواد مخدر یا الکل، یا درگیر شدن در رفتارهای خطرناک روی آورند. استفاده از مواد مخدر، الکل، یا سایر اشکال اعتیاد نیز، میتواند به عنوان روشی برای فرار از احساسات منفی ناشی از تجربه تجاوز جنسی در کودکی باشد. رفتارهای خودتخریب کننده باید مدیریت و جایگزین شوند.
۴. مشکلات در روابط بینفردی و زناشویی
بسیاری از بازماندگان تجاوز جنسی در بزرگسالی با مشکلات اعتماد به دیگران روبهرو هستند. آنها ممکن است در ایجاد و حفظ روابط صمیمانه یا دوستانه مشکل داشته باشند.
برخی افراد ممکن است به دلیل تجربه سوءاستفاده در کودکی به دیگران بیش از حد وابسته شوند، یا برعکس، از هر گونه وابستگی عاطفی و نزدیکی اجتناب کنند تا از آسیبهای احتمالی جلوگیری کنند که این امر میتواند باعث ایجاد مشکلاتی در روابط زناشویی شود.
بسیاری از بازماندگان تعرض جنسی، در بزرگسالی با مشکلات جنسی از جمله بیمیلی جنسی، ترس از رابطه جنسی، یا رفتارهای جنسی ناسالم مواجه میشوند.
۵. مشکلات هویت و خودپنداره
برخی از قربانیان در بزرگسالی با هویت جنسی، جنبههای مختلف شخصیت یا حتی نقشهای اجتماعی خود درگیر میشوند. این موضوع میتواند باعث سردرگمی در مورد خود و اهداف زندگی شود. همچنین، بسیاری از قربانیان تجاوز جنسی در کودکی احساس میکنند که دنیا جای امنی نیست و ممکن است به احساس ناپایداری و عدم کنترل بر زندگیشان دچار شوند.
۶. اختلالات شخصیتی
در برخی موارد، تجربه تعرض جنسی در کودکی میتواند به اختلال شخصیت مرزی منجر شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است با نوسانات شدید خلقی، احساس خشم یا ناامنی شدید و مشکلات در حفظ روابط فردی و اجتماعی مواجه شوند. بعضی از قربانیان سو استفاده جنسی در کودکی هم به سمت رفتارهای پرخاشگرانه، ضد اجتماعی یا مشکوک شدن به دیگران یا کاهش اعتماد به دیگران حرکت میکنند و دچار پارانوئید میشوند.
۷. اختلالات روانتنی و مشکلات جسمی
تجربه سوءاستفاده جنسی میتواند به مشکلات جسمی نظیر درد مزمن، اختلالات گوارشی، اختلالات خواب ، مشکلات قلبی ، مشکلات هورمونی یا سردردهای مزمن منجر شود. این اختلالات ممکن است به دلیل استرس شدید و بلندمدت یا اختلال در تنظیم سیستم عصبی بدن ایجاد شوند. بسیاری از بازماندگان تعرض جنسی در کودکی به اختلالات خوردن مانند پرخوری عصبی یا بیاشتهایی عصبی مبتلا میشوند. این رفتارها به عنوان روشی برای کنترل بدن و هیجانات استفاده میشود.
۸. اختلال در تحصیل و عملکرد شغلی
تجربه تعرض جنسی ممکن است به کاهش تمرکز، انگیزه و اعتماد به نفس منجر شود که میتواند در تحصیل و کار فرد قربانی تأثیر منفی بگذارد.
چگونه با کودک قربانی صحبت کنیم؟
ارتباط درست با کودکی که آزار دیده ، یکی از مهمترین گامهای درمان است . رفتار والدین و اطرافیان میتواند زخم روانی او را عمیقتر کند یا روند بهبود را سرعت بخشد . با آرامش گوش دهید و اجازه دهید کودک بدون ترس صحبت کند . قضاوت نکنید ، کودک هرگز مقصر نیست .
از جملات حمایتی استفاده کنید :« تو شجاعی که این موضوع رو گفتی »
اطمینان دهید که تنها نیست و حمایت میشود . در اسرع وقت از روان درمانگر متخصص تروما یا طرحواره درمانگر کمک بگیرید .
قربانیان تجاوز جنسی در کودکی، چگونه درمان میشوند؟
درمان اثرات ناشی از تجاوز جنسی به کودکان یک فرآیند پیچیده و طولانیمدت است که می توان بر اساس تشخیص درمانگر از روش های درمانی مانند درمان شناختیرفتاری (CBT) یا طرحوارهدرمانی و یا درمان متمرکز بر تروما (Trauma-Focused Therapy) که نیاز به کمک متخصصان روانشناسان آموزش دیده در این حوزه ها دارد. درمان میتواند شامل رواندرمانی با مشاوره فردی و دارودرمانی باشد. با درمان مناسب، بسیاری از افراد میتوانند احساس امنیت روانی و اعتماد را بازسازی کنند و بر این تجربه غلبه کرده و زندگی سالمتری داشته باشند . محیط خانوادگی امن و بدون قضاوت، نقش کلیدی در ترمیم روانی کودک دارد . حمایت بیقیدوشرط والدین باعث بازگشت حس اعتماد و امنیت در قربانی میشود .
بازماندگان آزار جنسی اغلب در بزرگسالی دچار باورهای ناسالمی مانند بیاعتمادی یا احساس گناه می شوند و شناسایی این طرحواره های ناسازگار نخستین گام در بازسازی شخصیت است که برای این مسئله از پرسشنامه 90 سوالی طرحواره یانگ می توان استفاده کرد .
راهکارهای پیشگیری از آزار جنسی کودکان
موثرترین روش برای جلوگیری از این اتفاق ، دادن آگاهی به کودکان برای محافظت از خودشان می باشد . که در ادامه چند راهکار برای پیشگیری از این مسئله ارائه می شود :
به کودکانمان در خصوص مرزهای بدنی به آموزش بدهیم ، به آنها بگوییم : «کسی بدون اجازه حق لمس کردن بدنت رو نداره » . کلمات درست رو در خصوص اسامی اندامهای خصوص بدن ، به کودکان آموزش دهیم . همیشه برای ایجاد فضای امن برای گفتگو با فرزندانمان تلاش کنیم و به آنها اجازه دهیم که مسائل مهم و چالش های خودشون رو در فضایی به دور از قضاوت با ما مطرح کنند . نظارت هوشمندانه نسبت به فعالیت بچه ها در فضای مجازی داشته باشیم . تقویت اعتماد به نفس و مهارت نه گفتن از مهمترین توانایی های کودکان برای محافظت از خودشان می باشد . برای دستیابی به اطلاعات بیشتر در خصوص مهارت نه گفتن یا تقویت اعتماد به نفس می توانید به مقالات سایت مراجعه کنید .
چگونه یک درمانگر خوب انتخاب کنیم؟
اگر فرزند شما مورد تجاوز جنسی قرار گرفته است، حتما در اولین فرصت باید از مشاوره کودک و نوجوان کمک بگیرید. در کشمکش داستان تجاوز، حتی اگر فرصت مراجعه حضوری یه روانشناس را ندارید، بدون ذرهای تردید در جلسات مشاوره آنلاین روانشناسی شرکت کنید. حتی اگر خودتان قربانی چنین جنایتی در کودکی بودهاید و تاکنون به روانشناس مراجعه نکرده اید، حتما این کار را انجام دهید . چون آزار جنسی در کودکی تجربهای دردناک اما قابل درمان است .
با کمک رواندرمانگران حرفهای ، حمایت خانواده و شناسایی طرحوارههای ناسالم، میتوان مسیر درمان و بازسازی اعتماد را آغاز کرد.
تجاوز جنسی موضوعی نیست که بخواهید به تنهایی با آن روبهرو شوید و مشکلات ناشی از آن را حل کنید. روانشناسان ما در کلینیک سفیران آگاهی، با سالها تجربه در زمینه کودک، نوجوان و خانواده، میتوانند در این مسیر سخت و دردناک همراه شما باشند. برای ارتباط با ما، اینجا کلیک کنید.
نویسنده: فاطمه کرامتی، طرحوارهدرمانگر و آموزشدیده ISST در کلینیک روانشناسی سفیران آگاهی.
منابع معتبر
برای مطالعهی بیشتر درباره آمار و راهکارهای جهانی مقابله با آزار جنسی کودکان، میتوانید به منابع معتبر زیر مراجعه کنید:
سوالات متداول
۱. آیا افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفتهاند، بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات شخصیتی هستند؟
برای برخی بازماندگان، احتمال شکلگیری اختلالات شخصیتی مانند اختلال مرزی یا الگوهای بیاعتمادی مزمن وجود دارد، اما تشخیص قطعی نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.
۲. تجاوز جنسی چه تأثیری بر روابط بینفردی در بزرگسالی دارد؟
بازماندگان ممکن است دچار مشکلاتی مانند ترس از صمیمیت، بیاعتمادی یا وابستگی بیش از حد شوند. درمان تخصصی میتواند به بازسازی الگوهای سالم ارتباطی کمک کند.
۳. آیا درمان برای افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفتهاند مؤثر است؟
بله، درمانهایی مانند طرحوارهدرمانی، CBT و درمان مبتنی بر تروما (TF-CBT) میتوانند در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بسیار مؤثر باشند.
۴. چرا بسیاری از افراد تا سالها پس از تجربه تجاوز جنسی در کودکی، قادر به صحبت درباره آن نیستند؟
ترس از قضاوت، احساس شرم و سازوکارهای دفاعی روان مثل سرکوب، از دلایل اصلی تأخیر در بیان این تجربه هستند. ایجاد فضای امن و بدون قضاوت ضروری است.
۵. چه عواملی میتوانند از بروز اثرات منفی تجاوز در آینده جلوگیری کنند؟
حمایت خانواده، دسترسی سریع به درمان تخصصی، و آموزش مهارتهای تنظیم هیجان میتواند از شدت پیامدها بکاهد و روند بهبود را تسریع کند.
۶. آیا PTSD در بازماندگان آزار جنسی کودکی شایع است؟ نشانههای اصلی چیست؟
بله، علائمی مانند کابوس، بازگشت خاطرات دردناک، اجتناب از یادآورها، و گوشبهزنگی مداوم از نشانههای اصلی PTSD هستند.
۷. چگونه با کودک یا فرد بازمانده صحبت کنیم؟
با آرامش گوش دهید، قضاوت نکنید، احساسات او را تأیید کنید («تو شجاعی که گفتی»)، و از متخصصان رواندرمانی کمک بگیرید.
۸. چه زمانی مراجعه به درمانگر ضرورت فوری دارد؟
در صورت بروز افکار آسیب به خود، علائم شدید اضطراب یا افسردگی، یا مواجهه دوباره با فرد آزارگر، باید فوراً به درمانگر متخصص تروما مراجعه کرد.
خیلی متشکرم مطلب خیلی عالی و مفیدی بود
فرهاد عزیز
ممنونیم از نگاه و نظر ارزشمند شما
درود
من العان یه پسر 22ساله هستم و خیلی هم هدفمندم تو زندگیم و تلاش میکنم خودم و اطرافیانم را هم ببخشم تا در زندگی شخصیم مسلط باشم.ولی با این وضع عموم را که 14سال از من بزرگ تره و تو دوران 7سالگیم بهم تجاوز کرد رو نمیتونم ببخشم خیلیم با خودم کلنجار رفتم ولی میدونم اگه از کوره در برم خیلی خطر ناک میشم در حدی که به عموم تجاوز کنم . اگه میتونید در این راستا بهم مشاوره بدید. ممنون میشم
محمد عزیز
ممنونیم که وقت و نگاه ارزشمندتون رو در اختیار ما گذاشتین ، بابت این اتفاق و تجربه تلخ متاسفیم ، لطفا برای هماهنگی تایم مشاوره با شماره تلفن 09308007095 تماس بگیرین تا اطلاعات لازم در اختیار شما قرار بگیره .
با سپاس
کلینیک سفیران آگاهی
سلام
سلام من پانزده سالم هست میخواستم بپرسم که چطور میشه از دست کسی که نسبت به آدم میل جنسی داره راحت شد راستش یکی از اقوام زن دایی ام نسبت به من میل جنسی داره و من همش خودمو از دستش قایم میکنم چون یکبار منو تنها گیر آورد و دستمو گرفت و روی آلتش مالید این را هم بگم وقتی چهارده سالم بود دوبار مورد آزار جنسی قرار
گرفتم و اخیراً این احساس به من دست داده که چرا از خودم نتونستم مراقبت کنم و همش خودمو سرزنش میکنم
دوست عزیزم سلام
لطفا سوال تون رو از طریق دایرکت اینستاگرام مطرح کنین تا در اولین فرصت به شما پاسخ بدیم .
سپاس از این که وقت ارزشمندتون رو در اختیار ما گذاشتین .