کودکی، فصل شکوفایی روح و جسم است؛ فصلی که در آن دانه‌های امید در دل‌های کوچک کاشته می‌شود. اما گاهی، سایه‌ای تاریک بر این فصل می‌نشیند و زخم‌هایی عمیق بر روح لطیف کودکان می‌گذارد. تجاوز جنسی به کودکان، جرمی شنیع است که نه تنها جسم که روح کودک را نیز می‌آزارد و اثرات مخربی بر تمام ابعاد زندگی او می‌گذارد.
به عنوان روانشناسان کلینیک سفیران آگاهی، بارها شاهد عمیق بودن زخم‌های ناشی از این تجربه دردناک بوده‌ایم. به همین دلیل، در این مقاله، تلاش کرده‌ایم تا با زبانی ساده و روان، به بررسی اثرات مخرب این پدیده شوم بر کودکان و راهکارهای مقابله با آن بپردازم. امیدواریم این نوشته، قدمی کوچک در جهت آگاهی‌بخشی و حمایت از قربانیان این جنایت باشد.
چگونه کودک آزاری یا تجاوز در کودکی را فراموش کنیم؟
فراموش کردن تجربه‌ای دردناک مانند تجاوز جنسی در کودکی و کودک‌آزاری، کار آسانی نیست و حتی ممکن است غیرممکن باشد.
این تجربه، تأثیرات عمیقی بر روی سلامت روان می‌گذارد و به صورت‌های مختلف در زندگی بروز پیدا می‌کند. اما مهم است بدانید که راه‌هایی برای مدیریت این درد و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد.
شاید فراموش کردن کامل تجربه تجاوز جنسی ممکن نباشد، اما کسی که درگیر این تجربه شده است می‌تواند یاد بگیرد با این خاطرات کنار بیاید و اجازه ندهد که بر زندگی‌اش مسلط شوند.
اگر خودتان در کودکی این تجربه را داشته‌اید و یا فرزندتان با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کند، برای کنار آمدن با این تجربه تلخ به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. یک درمانگر باتجربه با مشاوره آنلاین روانشناسی می‌تواند به شما کمک کند تا این تجربیات را پردازش کنید، مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزید و به مرور زمان احساس بهتری داشته باشید. صحبت کردن با یک دوست قابل اعتماد، عضو خانواده یا گروه حمایتی نیز به شما کمک می‌کند تا احساس تنهایی نکنید و حمایت دریافت کنید.
به خودتان فرصت دهید تا بهبود پیدا کنید
خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش منظم و گذراندن وقت در طبیعت همگی به بهبود سلامت روان کمک می‌کنند. در عین حال، سعی کنید مهارت‌های آرام‌سازی را بیاموزید. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا کمک می‌کنند تا اضطراب و استرس را کاهش دهید.
فراموش نکنید که در این ماجرا هرگز قربانی مقصر نیست. خودتان را ببخشید و به خودتان فرصت دهید تا بهبود پیدا کنید. به دنبال معنایی در زندگی باشید و فعالیت‌هایی که به شما احساس هدفمندی می‌دهند را دنبال کنید تا حس مفید بودن داشته باشید و بتوانید با تجربه تلخ تجاوز جنسی کنار بیایید. یادتان نرود که شما باید حتما به دنبال یک روانشناس حرفه‌ای باشید تا این مسیر را برای شما هموار کند.
کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته چه نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد؟
از آنجایی که کودکان بسیار صادق هستند و نمی‌توانند در دنیای کودکانه خود طوری نقش بازی کنند که همه چیز عادی به نظر برسد، اگر خوب توجه کنید، قطعا متوجه علائم و نشانه‌های آزار جنسی در کودکان خواهید شد.
اگر متوجه وجود این نشانه‌ها در کودک خود شده‌اید، مهم‌ترین نکته این است که به احساسات کودک خود توجه کنید و به او اطمینان دهید که دوستش دارید و همیشه از او حمایت می‌کنید.
در ادامه با برخی از مهم‌ترین نشانه‌های تعرض جنسی به کودکان آشنا خواهید شد.
یادتان باشد که این‌ها تنها برخی از نشانه‌های احتمالی هستند و هر کودکی ممکن است علائم متفاوتی را نشان دهد. اگر نگران هستید که کودکی مورد تجاوز جنسی قرار گرفته باشد، لطفا با یک متخصص اطفال یا روانشناس مشورت کنید.
نشانه‌های رفتاری
تغییرات ناگهانی در رفتار، مانند: ترس، اضطراب، افسردگی، گوشه‌گیری، پرخاشگری، یا تغییر ناگهانی در عملکرد تحصیلی از اولین نشانه‌های تجاوز جنسی است؛ اما به تنهایی نشانه کافی‌ای نیست. کودکی که چنین تجربه تلخی داشته ممکن است از لمس شدن توسط افراد خاص یا رفتن به مکان‌هایی مانند حمام یا اتاق خواب، ترس داشته باشد.
کابوس دیدن، بیخوابی یا اختلال‌های دیگر در خواب نیز می‌تواند نشانه‌ای از یک تجربه خیلی بد مثل تجاوز باشد. همچنین، کودک ممکن است بازی‌های جنسی غیرمعمول انجام دهد یا اطلاعات جنسی بیش از حد داشته باشد. او ممکن است از درد یا خارش در ناحیه تناسلی شکایت کند.
کودکی که مورد تجاوز قرار گرفته، اغلب احساس شرم، گناه یا بی ارزشی می‌کند. او در بیان احساسات خود مشکل دارد و یا اطلاعات مهمی را پنهان کند. چنین تجربه‌ای باعث می شود که کودک همیشه بخواهد در کنار کسی باشد و از تنها ماندن بترسد.
همچنین، او ممکن است به رفتارهای کودکانه قبلی مانند مکیدن انگشت شست یا ادرار کردن روی تخت برگردد.
نشانه‌های جسمی
کبودی، خراش، تورم یا قرمزی در ناحیه تناسلی یا مقعد، نشانه‌های مهمی از تجاوز جنسی به کودکان است. همچنین، ممکن است عفونت‌های مکرر ادراری به دلیل تحریک یا عفونت ناحیه تناسلی ایجاد شود. کودکانی که مورد تجاوز قرار می‌گیرند، اغلب از دردهای شکمی و لگنی شکایت دارند و اشتهای آن‌ها تغییر می‌کند؛ یا اشتها را از دست می‌دهند و یا بیش از حد غذا می‌خورند.
نشانه‌های عاطفی
در بیشتر مواقع، فردی که مورد تجاوز قرار می‌گیرد، احساس م‌کند که در اتفاق رخ داده، مقصر است. همچنین، حس درک نشدن از سوی دیگران برای او بسیار پررنگ است. چنین فردی، اغلب، به سختی به دیگران اعتماد می‌کند و در موارد حاد ممکن است به خودکشی فکر کند.
عوارض تعرض جنسی به کودکان در بزرگسالی چیست؟
تجاوز جنسی به پسران و دختران کوچک، اثرات عمیق و بلندمدتی بر روان، رفتار، و سلامت جسمی و روانی در بزرگسالی دارد. این اثرات به نوع، شدت و مدت زمان تعرض، میزان حمایت‌های محیطی و نحوه برخورد با این تجربه در طول زمان بستگی دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین عوارضی که ممکن است در بزرگسالی به دلیل تجربه تجاوز جنسی در کودکی ایجاد شود، اشاره کرده‌ایم:
۱. اختلالات روانی و عاطفی
بسیاری از افرادی که در کودکی مورد تعرض قرار گرفته‌اند، در بزرگسالی به اختلالات افسردگی یا اضطراب دچار می‌شوند. این اختلالات ممکن است با احساس مداوم ناامیدی، نگرانی شدید، حملات پانیک و حتی افکار خودکشی همراه باشد.
بسیاری از بازماندگان سوءاستفاده جنسی نیز، علائم PTSD را تجربه می‌کنند، از جمله خاطرات تکراری، کابوس‌ها، ترس‌های غیرمنطقی و اجتناب از موقعیت‌هایی که یادآور تجربه تجاوز هستند. قربانیان ممکن است با مشکلاتی در تنظیم هیجانات خود مواجه شوند. آن‌ها نمی‌توانند به درستی احساسات خود را شناسایی یا مدیریت کنند و به واکنش‌های افراطی یا اجتنابی دست بزنند.
۲. احساس بی‌ارزشی و شرم
یکی از عوارض رایج تجاوز جنسی، احساس بی‌ارزشی و شرم شدید است. بیشتر قربانیان، خود را مقصر می‌دانند یا احساس می‌کنند که از دیگران کمتر هستند. این احساس به کاهش عزت نفس و حس ارزشمندی فرد، منجر می‌شود. برخی نیز ممکن است احساس گناه و خودسرزنشی داشته باشند و فکر کنند که به نوعی باعث سوءاستفاده شده‌اند یا نتوانسته‌اند از خود دفاع کنند.
۳. اختلالات رفتاری و اعتیاد
برخی از افراد ممکن است به رفتارهای خودتخریبی مانند خودآزاری، سوءاستفاده از مواد مخدر یا الکل، یا درگیر شدن در رفتارهای خطرناک روی آورند. استفاده از مواد مخدر، الکل، یا سایر اشکال اعتیاد نیز، می‌تواند به عنوان روشی برای فرار از احساسات منفی ناشی از تجربه تجاوز جنسی در کودکی باشد. رفتارهای خودتخریب کننده باید مدیریت و جایگزین شوند.
۴. مشکلات در روابط بین‌فردی
بسیاری از بازماندگان تجاوز جنسی در بزرگسالی با مشکلات اعتماد به دیگران روبه‌رو هستند. آن‌ها ممکن است در ایجاد و حفظ روابط صمیمانه یا دوستانه مشکل داشته باشند.
برخی افراد ممکن است به دلیل تجربه سوءاستفاده در کودکی به دیگران بیش از حد وابسته شوند، یا برعکس، از هر گونه وابستگی عاطفی و نزدیکی اجتناب کنند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند.
بسیاری از بازماندگان تعرض جنسی، در بزرگسالی با مشکلات جنسی از جمله بی‌میلی جنسی، ترس از رابطه جنسی، یا رفتارهای جنسی ناسالم مواجه می‌شوند.
۵. مشکلات هویت و خودپنداره
برخی از قربانیان در بزرگسالی با هویت جنسی، جنبه‌های مختلف شخصیت یا حتی نقش‌های اجتماعی خود درگیر می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث سردرگمی در مورد خود و اهداف زندگی شود. همچنین، بسیاری از قربانیان تجاوز جنسی در کودکی احساس می‌کنند که دنیا جای امنی نیست و ممکن است به احساس ناپایداری و عدم کنترل بر زندگی‌شان دچار شوند.
۶. اختلالات شخصیتی
در برخی موارد، تجربه تعرض جنسی در کودکی می‌تواند به اختلال شخصیت مرزی منجر شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است با نوسانات شدید خلقی، احساس خشم یا ناامنی شدید و مشکلات در حفظ روابط مواجه شوند. بعضی از قربانیان سو استفاده جنسی در کودکی هم به سمت رفتارهای پرخاشگرانه، ضد اجتماعی یا مشکوک شدن به دیگران حرکت می‌کنند و دچار پارانوئید می‌شوند.
۷. اختلالات روان‌تنی و مشکلات جسمی
تجربه سوءاستفاده جنسی می‌تواند به مشکلات جسمی نظیر درد مزمن، اختلالات گوارشی، مشکلات قلبی یا سردردهای مزمن منجر شود. این اختلالات ممکن است به دلیل استرس شدید و بلندمدت یا اختلال در تنظیم سیستم عصبی بدن ایجاد شوند. بسیاری از بازماندگان تعرض جنسی در کودکی به اختلالات خوردن مانند پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی عصبی مبتلا می‌شوند. این رفتارها به عنوان روشی برای کنترل بدن و هیجانات استفاده می‌شود.
۸. اختلال در تحصیل و عملکرد شغلی
تجربه تعرض جنسی ممکن است به کاهش تمرکز، انگیزه و اعتماد به نفس منجر شود که می‌تواند در تحصیل و کار فرد قربانی تأثیر منفی بگذارد.
قربانیان تجاوز جنسی در کودکی، چگونه درمان می‌شوند؟
درمان اثرات ناشی از تجاوز جنسی به کودکان یک فرآیند پیچیده و طولانی‌مدت است که نیاز به کمک متخصصان مختلف از جمله روانشناسان، روانپزشکان و مددکاران اجتماعی دارد. درمان می‌تواند شامل روان‌درمانی با مشاوره فردی و دارودرمانی باشد. با درمان مناسب، بسیاری از افراد می‌توانند بر این تجربه غلبه کرده و زندگی سالم‌تری داشته باشند.
درمان طرحواره‌ای برای افرادی که مورد آزار جنسی در دوران کودکی قرار گرفته‌اند یکی از رویکردهای موثر برای رسیدگی به آسیب‌های روانی و هیجانی این افراد است. طرحواره‌درمانی توسط جفری یانگ توسعه داده شده و بر شناسایی و تغییر طرحواره‌های ناسازگار اولیه که ریشه در تجربیات کودکی دارند، تمرکز می‌کند. این روش به‌ویژه برای درمان افرادی که آسیب‌های شدید کودکی مانند سوءاستفاده جنسی را تجربه کرده‌اند، مفید است.
چگونه یک درمانگر خوب انتخاب کنیم؟
اگر فرزند شما مورد تجاوز جنسی قرار گرفته است، حتما در اولین فرصت باید از مشاوره کودک و نوجوان کمک بگیرید. در کشمکش داستان تجاوز، حتی اگر فرصت مراجعه حضوری یه روانشناس را ندارید، بدون ذره‌ای تردید در جلسات مشاوره آنلاین روانشناسی شرکت کنید. حتی اگر خودتان قربانی چنین جنایتی در کودکی بوده‌اید و تاکنون به روانشناس مراجعه نرکده‌اید، حتما این کار را انجام دهید.
تجاوز جنسی موضوعی نیست که بخواهید به تنهایی با ان روبه‌رو شوید و مشکلات ناشی از آن را حل کنید. روانشناسان ما در کلینیک سفیران آگاهی، با سال‌ها تجربه در زمینه کودک، نوجوان و خانواده، می‌توانند در این مسیر سخت و دردناک همراه شما باشند. برای ارتباط با ما، اینجا کلیک کنید.
سوالات متداول
۱. آیا افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات شخصیتی هستند؟
بله، تجربه تجاوز می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا اختلالات مرتبط با بی‌اعتمادی و ناپایداری عاطفی را افزایش دهد.
۲. تجاوز جنسی چه تأثیری بر روابط بین‌فردی قربانی در بزرگسالی دارد؟
افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، اغلب با مشکلات بی‌اعتمادی، ترس از صمیمیت یا وابستگی بیش از حد مواجه هستند. این مشکلات می‌تواند روابط عاطفی و دوستانه آن‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
۳. آیا درمان برای افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته‌اند مؤثر است؟
بله، درمان‌های روان‌شناختی مانند طرحواره‌درمانی، درمان مبتنی بر تروما (TF-CBT) و درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به افراد کمک کند تا با اثرات سوء تجاوز مقابله کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
۴. چرا بسیاری از افراد تا سال‌ها پس از تجربه تجاوز جنسی در کودکی، قادر به صحبت درباره آن نیستند؟
احساس شرم، ترس از قضاوت شدن، یا فکر کردن به اینکه کسی آن‌ها را باور نخواهد کرد، از دلایل رایج سکوت این افراد است. همچنین ممکن است سرکوب کردن این خاطرات، راهی برای محافظت روانی آن‌ها از درد و رنج ناشی از این تجربه باشد.
۵. چه عواملی می‌توانند از بروز اثرات منفی تجاوز در آینده جلوگیری کنند؟
حمایت عاطفی و روانی از سوی خانواده، دسترسی به مشاوره و روان‌درمانی حرفه‌ای در اسرع وقت و ایجاد محیطی امن و حمایتگر می‌تواند از شدت عوارض تجاوز جنسی جلوگیری کرده و به بازماندگان کمک کند که بهبود یابند.
